Jednym z trudniejszych problemów współczesnej rodziny jest zagadnienie niepowodzeń szkolnych dzieci. W zależności od przyczyn powinny one być inaczej przezwyciężane i oceniane. Możemy wyróżnić trzy podstawowe źródła niepowodzeń szkolnych:

1. uwarunkowania środowiskowe,
2. błędy wychowawcze,
3. deficyty tkwiące w samym dziecku.

 

Niezmiernie ważną sprawą jest rozpoznanie przyczyn i mechanizmów, które wpływają na dziecko i powodują zaburzenie jego prawidłowego funkcjonowania w środowisku rówieśniczym.

W niniejszej publikacji przedstawiamy charakterystykę najczęstszych zaburzeń rozwojowych dzieci w wieku szkolnym. Podłożem większości są przykre przeżycia dziecka w początkowym procesie nabywania wiadomości, umiejętności i nawyków, gdyż nie istnieje obiektywnie trudna wiedza, lecz jedynie jej przyswajanie może być subiektywnie odczuwane przez dziecko jako skomplikowane. Należy pamiętać, że trudności w uczeniu się mogą występować na różnym poziomie edukacji dziecka, kiedy to uczeń nie jest w stanie przyswoić sobie określonej wiedzy w czasie przewidzianym przez program nauczania. Pojawiają się wówczas oceny niedostateczne, które powinny być pierwszym sygnałem, że z dzieckiem dzieje się coś złego. Zadaniem rodziców i nauczycieli jest jak najwcześniejsze rozpoznanie przyczyn trudności oraz ich wyeliminowanie.

Jakie są przyczyny niepowodzeń w uczeniu się?

 

Trudności w pisaniu i czytaniu

Pierwszą grupę stanowią trudności wywołane deficytami funkcji percepcyjno-motorycznych (trudności w pisaniu i czytaniu). W zachowaniach małego dziecka występuje ścisły związek motoryki z psychiką. Rozwój tych dwóch sfer traktuje się jako nierozerwalną jedność. Istotną cechą tzw. rozwoju psychoruchowego dziecka są zmiany zachodzące w psychice i motoryce. Tempo rozwoju może mieć charakter globalny, tj. obejmować wszystkie funkcje jak również fragmentaryczny, czyli dotyczyć tylko niektórych funkcji. Najczęściej tylko niektóre funkcje rozwijają się w tempie równym wiekowi życia, a pozostałe w tempie przyspieszonym lub opóźnionym.

Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania określa się mianem dysleksji rozwojowej. Jest to bardzo trudny problem gdyż dzieci z tego typu deficytami rozwojowymi często są niesłusznie podejrzewane o upośledzenie umysłowe. Narastające trudności przytłaczają dziecko. Zaczyna ono unikać pojawiających się problemów, traci motywację do dalszej pracy, co prowadzi do zahamowań, negatywizmu, nerwic szkolnych, zachowań antyspołecznych i innych zaburzeń w zachowaniu. Rodzice często mylą niepowodzenia w pisaniu i czytaniu na tle dyslektycznym, uważając je za brak staranności czy lenistwo dziecka. Nakładają na dziecko kolejne kary powodujące skutki odwrotne od zamierzonych. Dlatego przy tego rodzaju problemach ważne jest poznanie przyczyn trudności i niechęci dziecka do pisania, czytania, a następnie wsparcie jego starań i udzielanie mu pomocy najlepiej pod kierunkiem specjalisty. Ważne jest też stwarzanie okazji do pozytywnego myślenia dziecka o sobie, toteż:

  • wykorzystaj okazję, aby pokazać dziecku, że nie jest tym za kogo się uważa (leniem, nieudacznikiem...),
  • stwórz okazję, w której dziecko spojrzy na siebie inaczej (dostrzeże swoje mocne strony)
  • pozwól „podsłuchać” dziecku gdy mówisz o nim dobrze.

Reklama

 

Niższa inteligencja

Drugą grupę stanowią dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna. Ponieważ jest ich w każdej szkole coraz więcej wydaje się, że warto zastanowić się co to tak naprawdę oznacza dla dziecka.

Najczęściej dzieci te mają słabiej rozwinięte funkcje myślenia. Mają poważne trudności w określeniu  przyczyn i skutków, nie zawsze potrafią przewidzieć konsekwencje swojego postępowania.

W społeczności tej możemy wyróżnić dwie grupy dzieci: pierwszą stanowią uczniowie mocno pobudzeni, ruchliwi, gadatliwi, tak zwane „żywe srebro”, drugą natomiast dzieci zahamowane w kontaktach z innymi. W pracy z tymi dziećmi należy pamiętać, że mają one pewne ograniczenia w zakresie przeżywania uczuć i odczuwania potrzeb, zwłaszcza estetycznych. Słabo panują one nad swoim zachowaniem, a z powodu zaburzeń sfery poznawczo-motywacyjnej mają ograniczone możliwości uczenia się. Przyswajają wiedzę w sposób mechaniczny (pamięciowy), z trudem rozumiejąc pojęcia z zakresu przedmiotów ścisłych. Mają również spore kłopoty z opanowaniem reguł gramatycznych, pojęć historycznych, społecznych, moralnych. Szczególne problemy sprawia tym dzieciom rozwiązywanie zadań o charakterze teoretycznym, gdyż myślenie uczniów z tej grupy ma charakter wyobrażeniowo-konkretny.

Przy przekazywaniu wiedzy takim dzieciom niezmiernie ważne jest uwzględnianie zarówno ich możliwości, jak i ograniczeń intelektualnych, odpowiednie dostosowanie wymagań oraz uzyskanie potwierdzenia czy dziecko rozumie polecenie. Podobnie jak u dzieci z grupy dyslektycznej najważniejszy dla ich prawidłowego rozwoju jest życzliwy stosunek dorosłych, pozytywne wspieranie dziecka oraz spokój rodziców i nauczycieli.

Należy zawsze starać się patrzeć na dziecko z empatią, słuchać je z dużą uwagą, pomagać mu określić i nazwać uczucia, a przede wszystkim akceptować je bezwarunkowo.

 

Zaburzenia spostrzegawczości wzrokowej

Duże znaczenie w procesie uczenia się ma analizator wzrokowy. Właściwy przebieg postrzegania jest przede wszystkim zależny od prawidłowej budowy gałek ocznych, części receptorycznej analizatora wzrokowego stanowiącej siatkówkę oka, nerwu doprowadzającego oraz korowej części analizatora znajdującego się w mózgu. Uszkodzenie którejkolwiek z części analizatora powoduje deformację w postrzeganiu, co w sposób istotny może zaburzać proces pisania i czytania, a także wtórnie negatywnie wpływać na przebieg innych czynności wykonywanych przez dziecko w szkole.

Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w różnicowaniu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu liter i figur geometrycznych. Przy przepisywaniu tekstu często opuszczają litery lub części wyrazów. Mają duże problemy z poprawną pisownią, popełniają liczne błędy ortograficzne. Zaburzeniom tym często dodatkowo towarzyszy słaba pamięć wzrokowa, dlatego dzieci z tej grupy z trudem zapamiętują struktury obrazów graficznych. Charakterystyczne błędy dla tego rodzaju deficytów to mylenie liter podobnych (asymetrycznych): w – m, u – n, b – p, d – g, itp. Podczas czytania dziecko wkłada bardzo dużo wysiłku w koncentrację związaną z rozpoznawaniem liter i syntezą wyrazów, co opóźnia opanowanie techniki czytania, a niejednokrotnie rozumienie czytanego tekstu. Stawia to je w trudnej sytuacji na tle klasy. Czuje się gorsze. Słabnie jego motywacja do uczenia się przez obniżenie ambicji i poziomu aspiracji. Pamiętajmy, że poczucie niższej wartości jest często przyczyną zaburzeń w zachowaniu. Dziecko staje się niegrzeczne, hałaśliwe, często przeszkadza innym.

Na problemy z czytaniem w dalszych latach nauki nakładają się trudności w uczeniu się innych przedmiotów, zwłaszcza w rozwiązywaniu zadań tekstowych z matematyki, gdzie trzeba nie tylko przeczytać tekst, ale też go zrozumieć, a następnie wykonać rysunki i obliczenia. Problemem stają się też zajęcia z plastyki, geografii (zaburzenia utrudniają orientację na mapie), geometrii (brak wyobraźni przestrzennej) i nauka języków obcych.



Zaburzenia percepcji słuchowej

Duże problemy z nabywaniem wiedzy mają również dzieci z zaburzeniami spostrzeżeń słuchowych. Zaburzeń w procesach analizy i syntezy słuchowej nie należy utożsamiać z niedosłuchem. Niedosłuch wiąże się z uszkodzeniem receptora słuchowego znajdującego się w uchu wewnętrznym lub nerwu doprowadzającego. Dzieci, u których stwierdzono takie uszkodzenia, nie słyszą dźwięków płynących z odległości lub zbyt cichych. Natomiast dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową mogą słyszeć prawidłowo poszczególne dźwięki, a nie potrafią ich wyróżnić z potoku słów. Zakłócenia te mogą stać się przyczyną opóźnienia rozwoju mowy dziecka; wówczas zasób słów jest ubogi, malec z trudem przyswaja długie i trudne wyrazy. Często w wypowiedziach tych dzieci spotyka się agramatyzmy. Mają one również problemy z formułowaniem wypowiedzi ustnych i pisemnych, jak też z rozumieniem poleceń słownych. Nie dość precyzyjne rozróżnianie słyszanych dźwięków powoduje wady wymowy. Te specyficzne trudności mają również znaczenie w przypadku nauki czytania i pisania ze słuchu. Ujawniają się one zwykle dopiero w klasie pierwszej lub drugiej szkoły podstawowej, ponieważ początkowo dzieci radzą sobie, opanowując tekst pamięciowo. Zapamiętując położenie wyrazu, nie pokonują, a omijają trudności. Niestety w miarę zdobywania wiedzy stają się wobec nich bezsilne. Cały ich wysiłek skupia się na technicznej stronie czytania, co wpływa negatywnie na rozumienie czytanej treści.

Zaburzeniom percepcji słuchowej towarzyszy zwykle słabsza pamięć słuchowa, dlatego dzieci z trudem uczą się tabliczki mnożenia, wierszy i wszelkich ciągów słownych, a także gorzej opanowują języki obce. Trudności te dezorganizują naukę dziecka i mają, podobnie jak opisane wcześniej zaburzenia, negatywny wpływ na jego osiągnięcia szkolne, rozwój osobowości i przystosowanie do życia w społeczeństwie. Niewyrównane w porę zaburzenia percepcji słuchowej i mowy wpływają na opóźnienie rozwoju myślenia, wskutek czego dzieci z tego typu deficytami często traktowane są jak dzieci z niedorozwojem umysłowym.

 

Zaburzenia emocjonalno-motywacyjne

Częstą przyczyną zaburzeń emocjonalnych dzieci są przykre przeżycia związane z nauką szkolną. Pojawiające się trudności stanowią naturalny powód spadku zainteresowania nauką i zaniku motywacji do pracy szkolnej. Błędne interpretowanie przez dorosłych tych przejawów jako „lenistwa” przynosi dezaprobatę otoczenia i kary, na skutek czego wytwarza się poczucie zagrożenia związane z niezaspokojeniem takich potrzeb psychicznych jak: potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji, uznania i poczucia własnej wartości. Pojawiają się wówczas zachowania aspołeczne, które wtórnie wpływają niekorzystnie na postawę szkolną ucznia. Sytuacja dziecka doznającego niepowodzeń szkolnych jest nie do pozazdroszczenia – ganione, karane, nieakceptowane przez najbliższe otoczenie, żyje w ciągłym konflikcie i poczuciu zagrożenia. Stara się bronić znanymi mu i dostępnymi metodami, na przykład przypisując winę za własne niepowodzenia innym. W dziecku takim budzi się poczucie krzywdy, co rodzi postawy agresji i buntu. Bunt manifestuje aroganckimi zachowaniami wobec dorosłych, lekceważeniem obowiązków szkolnych i różnymi wybrykami.

Dziecko samo nie potrafi wydostać się z takiej pułapki. Potrzebne jest mu zrozumienie i wsparcie osób dorosłych.

Reklama

 

Uwagi ogólne

Bardzo ważny jest sposób mówienia do dziecka i przekazywanie mu naszych opinii. Pamiętajmy, że dzięki odpowiedniemu doborowi słów pomagamy dziecku myśleć i pokonywać trudności. Znacznie lepiej poradzi sobie w sytuacjach stresowych, ponieważ nie będzie drżeć ze strachu przed tym, czego robić nie powinno. Jeśli widzi się wyłącznie negatywne cechy dziecka i stale się je podkreśla, istnieje duże prawdopodobieństwo, że będą się nasilały. Lepiej jest więc dawać dziecku do zrozumienia, że dostrzegamy jego wysiłek, szlachetne intencje i to, co zrobiło dobrze (nawet jeśli jest to drobiazg). Wówczas dobre czyny zdominują zachowania negatywne.

W tym co mówimy do dziecka powinny przeważać pochwały i zachęty. Dzięki nim uwierzy w siebie, poczuje się docenione, a tym samym nabierze odwagi do pracy i pokonywania trudności.

 

Iwona Kuźmińska