Homois – równy, podobny; stasis – trwanie (z jęz. greckiego), czyli homeostaza – oznacza stałość środowiska wewnętrznego organizmu, m.in. stężenia osmotycznego, temperatury czy objętości płynów ustrojowych. Jeżeli równowaga jest zachowana, organizm jest zdrowy i bardziej odporny na wszelkie choroby.

Homeostazę zapewnia zaopatrzenie komórek organizmu we wszystkie niezbędne substancje (np. aminokwasy, witaminy, kwasy tłuszczowe, pierwiastki śladowe), z których organizm sam buduje struktury niezbędne do niezakłóconego funkcjonowania.

Dobry stan zdrowia wymaga zachowania idealnego stanu równowagi organizmu (homeostazy) oraz sprawnych mechanizmów adaptacyjnych do zmieniających się warunków życia. Zasadniczą rolę w nich odgrywa układ nerwowy i gruczoły wydzielania wewnętrznego.

Reklama

 

Sprzężenie zwrotne

Homeostaza jest możliwa dzięki mechanizmom dostosowawczym działającym na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Jego zadaniem jest utrzymanie danej wartości jakiegoś parametru na odpowiednim poziomie (stałym lub w granicy przyjęcia za normalny).

Mechanizmy dostosowawcze to dostosowanie się organizmu do sytuacji spowodowanej czynnikami zewnętrznymi, np. upał pobudza receptory zawarte w skórze, które wysyłają sygnał do mózgu, a efektor w formie potu ochładza nadmiernie nagrzaną powierzchnię skóry, chroniąc ją. To termoregulacja, jeden ze sposobów kontroli stanu płynów zewnątrz- i wewnątrzkomórkowych.

 

Ważne parametry

Istotą homeostazy jest równowaga między płynami zewnątrzkomórkowymi i wewnątrzkomórkowymi. By to osiągnąć, konieczne jest kontrolowanie ważnych dla organizmu parametrów, np. temperatury ciała, ciśnienia tętniczego krwi czy objętości płynów ustrojowych. Kontrola ta odbywa się za pośrednictwem receptorów.

 

Receptor i interpretator

Kontrolą najważniejszych parametrów krwi zajmują się receptory. Od receptora informacja o wartości danego parametru wędruje do interpretatora, który jest zlokalizowany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Zadaniem interpretatora jest określenie, czy dana wartość parametru jest zgodna z wartością prawidłową. Jeśli tak nie jest, interpretator wysyła impuls do efektora, aby ten wygenerował odpowiednią do danej sytuacji odpowiedź. W ten sposób działa np. mechanizm kontrolujący zawartość tlenu we krwi. W aorcie znajdują się receptory, które reagują na spadek zawartości tlenu we krwi: „informują” ośrodek oddechowy, który generuje impuls skierowany do mięśni uczestniczących w oddychaniu.

 

Zaburzenia

Zachwiania homeostazy powodują zarówno czynniki zewnętrzne, np. skażenie środowiska naturalnego, jak i czynniki wewnętrzne, np. składniki pożywienia (lektyny, alergeny pokarmowe), leki (szczególnie hormony i antybiotyki), stres.

W wypadkach naruszenia homeostazy wskazane są suplementy diety uzupełniające np. niedobory pierwiastków czy regulujące ciśnienie krwi.

Profilaktyczne biochemiczne badanie krwi, kontrola ciśnienia tętniczego – to tylko niektóre możliwości sprawdzenia, czy homeostaza naszego organizmu nie jest zachwiana.

Pojęcie homeostazy wprowadzone zostało przez żyjącego na przełomie XIX i XX stulecia Waltera Cannona – amerykańskiego psychologa oraz neurologa.

Wszelkie poważne zaburzenia homeostazy organizmu skutkują stanami chorobowymi. Cukrzyca związana jest z zaburzeniami w mechanizmie regulującym stężenie cukru we krwi, a np. osteoporoza z zaburzeniami w gospodarce wapniowej.

 

JOS