Kaszel – złożony odruch obronny ustroju polegający na gwałtownym wydechu przy użyciu wszystkich mięśni oddechowych z jednoczesnym nagłym otwarciem głośni – czytamy w „Nowej encyklopedii powszechnej PWN”.

Kaszel jest normalną reakcją dróg oddechowych na podrażnienia wywołane przez ciała obce, chemikalia, wirusy itp. Jeśli jednak kaszlesz bez żadnej z wymienionych przyczyn, może to być wyrazem zwykłego zakłopotania – podaje „Podręczna encyklopedia zdrowia” (Katowice 1993).

Kaszel może też powstawać wskutek podrażnienia kory mózgowej, niekoniecznie związanego bezpośrednio z procesami chorobowymi w drogach oddechowych, a także w wyniku odruchów pochodzących z innych narządów, np. z opłucnej, żołądka, pęcherzyka żółciowego itd. – napisał Anthony Smith w podręczniku popularnonaukowym „Ciało”.

 

Gdybyśmy nie umieli kaszleć, zadusić by nas mogła byle drobina jedzenia, która wpadła „nie do tej dziurki”, czyli do tchawicy zamiast do przełyku. Kaszel jest więc odruchem obronnym organizmu przed większymi i mniejszymi zbędnymi cząsteczkami. Większe – to okruszyny, koraliki, guziki i inne przedmioty brane do buzi szczególnie chętnie przez dzieci, mniejsze – to zanieczyszczające cząsteczki wdychane z powietrzem.

Oddychanie służy do rozprowadzania tlenu, dostarczania go do wszystkich cząsteczek, z których utkany jest nasz organizm. Układ oddechowy składa się z pompy powietrznej i dwu pomp do płynów. Pompa powietrzna to urządzenie wciągające i wyciskające powietrze do i z biernie zachowujących się płuc. Pompy do płynu to dwie komory serca, z których każda spełnia inne zadanie: prawa pompuje krew do naczyń włosowatych płuc by ją wzbogacić w tlen, lewa pompuje krew bogatą w tlen do sieci naczyń włosowatych ciała.

Tlen znajduje się w powietrzu pełnym różnego rodzaju zanieczyszczeń. Znaczna część tych zanieczyszczeń jest wydychana tak samo jak wdychana, część usuwana przez kichanie, reszta osiada w tchawicy, oskrzelach i rozgałęzionej sieci oskrzelików.

Oskrzela to odgałęzienia tchawicy wnikające do płuc, gdzie dzielą się na coraz drobniejszą sieć oskrzelików. Przewody tej sieci wysłane są rzęskami, czyli drobniutkimi, podobnymi do włosów tworami, wykonującymi nieustannie ruchy przypominające falowanie łanu zboża lub wiosłowanie tam i z powrotem. Wiosłowanie to jest skoordynowane, jak ruchy odnóży stonogi, i przesuwa cząstki zanieczyszczające w kierunku tchawicy. Bo wiąże je śluz, w którym działają rzęski i razem z nim usuwane są z płuc. A odbywa się to tak szybko, że cząsteczka, która wniknęła na 30 cm do płuc, zostanie usunięta w kwadrans później.

Reklama

 

Gdy jednak cząstek zanieczyszczających jest zbyt wiele lub gdy wtargnęły czynniki chorobotwórcze, błona śluzowa ulega uszkodzeniu, traci rzęski, śluz się gromadzi i nie jest prawidłowo usuwany. Wtedy kaszlemy, by go oderwać i wydalić. Nie zawsze to się jednak udaje, stąd kaszel, przy którym nie następuje odkrztuszanie plwociny, nosi nazwę suchego, a z odkrztuszaniem – wilgotnego.

Inaczej mówiąc, kaszel usuwa zbędne cząsteczki i chroni błonę śluzową przed substancjami drażniącymi, występuje też wtedy, gdy chore oskrzela pokrywa wydzielina zapalna. Substancje drażniące są najczęstszą przyczyną zapalenia oskrzeli prostego (np. nieżyt palacza), natomiast zapalenie oskrzeli zakaźne powodują – jak sama nazwa wskazuje – czynniki chorobotwórcze.

Twierdzi się, że przewlekłego nieżytu palacza można się pozbyć jedynie rzucając palenie, a ja miałem okazję przekonać się, że to nie musi być prawdą. Moja znajoma, nałogowa palaczka, dorobiła się takiego nieżytu, że przy każdym oddechu słychać było jej piszczące i rzężące oskrzela, a ona co i rusz zanosiła się dławiącym, suchym kaszlem. Była zrozpaczona, bo antybiotyki nie pomagały, a przestać palić nie potrafiła, chwyciła się więc poleconych jej ziół jak ostatniej deski ratunku. I zioła pomogły. Pali nadal, ale już nie rzęzi. Nie piszę tego, by zachęcać do palenia, lecz by zwrócić uwagę na działanie ziół. Co one takiego robią?

Śluzy roślinne zawarte w takich ziołach, jak macierzanka, babka lancetowata i podbiał (a to jest moim zdaniem najlepsza mieszanka), są mieszaniną wielocukrów i mają właściwości wchłaniania dużej ilości wody, tworzenia gęstych żeli i pokrywania nimi błon śluzowych. Wskutek tego ciągliwa wydzielina pokrywająca błonę pęcznieje, zwiększa objętość, upłynnia się i nabłonek rzęskowy może zacząć działać, wyzwalając odruch wykrztuśny. Równocześnie olejki eteryczne pobudzają wydzielanie śluzu, zwiększa to usuwanie zanieczyszczeń i oskrzela mogą odetchnąć.

Jeśli kaszlemy przy zapaleniu płuc, to znaczy, że zajęte są także co najmniej oskrzeliki, bo pęcherzyki płucne nie mają rzęsek ani gruczołów śluzowych, więc drażnienie ich nie wywołuje kaszlu.

Nasilony, przewlekły, pojawiający się nocą kaszel może wskazywać na bierne zastoje (przekrwienie) w płucach i być pierwszą obok zadyszki wysiłkowej wskazówką wadliwej pracy układu krążenia.

Natomiast pokasływanie od czasu do czasu lub kaszel nawracający w konkretnych sytuacjach ma najczęściej podłoże psychiczne. Wynika z chęci zwrócenia na siebie uwagi albo wskazuje na tłumione uczucia gniewu i agresji. Reagują tak przeważnie dzieci, a jeśli zdarza się to osobie dorosłej, znaczy to, że nie pozbyła się tego dziecięcego nawyku.

 

Michał Pliszka