Poziomkę pospolitą (Fragaria vesca) nazywaną także poziomką zwyczajną, jadalną lub czerwoną jagodą można spotkać w całej strefie klimatu umiarkowanego. Najczęściej rośnie w lasach iglastych i liściastych, na porębach i polanach leśnych oraz w zaroślach i na słonecznych pobrzeżach lasów.

 

Jest niską wieloletnią roślinką, która pod ziemią wytwarza poziome, krótkie kłącze i niezbyt głęboko sięgające korzonki a nad ziemią – cienkie, owłosione łodyżki zakończone trójdzielnymi, jajowatymi, piłkowanymi na brzegach listkami. Nieco później wyrastają szypułki kwiatowe również pokryte jedwabistymi włoskami, a na ich szczycie zakwitają zebrane po kilka, białe kwiatki. Owockiem jest rozrośnięte, mięsiste dno kwiatowe, na którym widać drobne nasionka – tzw. niełupki. Owocki są okrągłe lub owalne, najczęściej czerwone, a czasem białawe lub żółte. Mają przy tym przyjemny, specyficzny zapach i smak.

Do celów leczniczych służą najczęściej liście (Folium Fragariae) lub owoce (Fructus Fragariae), a niekiedy także cała nadziemna część rośliny, czyli ziele (Herba Fragariae).

Reklama

 

Młode, zdrowe liście można zbierać przez cały okres wegetacji, ścinając je (bez ogonków) i susząc rozłożone cienką warstwą w warunkach naturalnych. Można je także suszyć w temperaturze podwyższonej, nie przekraczającej jednak 35°C. Owocki zbiera się w suche i pogodne dni, kiedy są dojrzałe ale jeszcze jędrne. Suszy się je podobnie jak liście.

Na terenie naszego kraju poziomka występowała już w epoce neolitu, o czym świadczą wykopaliska. Była pożywieniem pierwotnych słowiańskich plemion. W dawnej Polsce łączono z poziomkami wiele legend i przesądów. Wierzono powszechnie, że mają one właściwości przeciwjadowe.

Znany zielarz z epoki Odrodzenia – Syreniusz zaleca je z cukrem i cynamonem jako środek „czyszczący żołądek”, z winem i cukrem – przy wysokiej gorączce oraz przy zapaleniu płuc i śledziony. Na „gorzkość w ustach” oraz na „zgniłą woń z ust” skutecznie działa jego zdaniem sok poziomkowy.

W lecznictwie ludowym od dawna stosowano herbatki z poziomkowych liści jako skuteczny lek przy szkorbucie, kamicy żółciowej i nerkowej oraz przy żółtaczce, przeziębieniach, a nawet przy gruźlicy. Świeże liście przykładano na rany i wrzody, a suchymi, sproszkowanymi posypywano oparzone miejsca.

Owoce gotowane z mlekiem i cukrem podawano natomiast na wzmocnienie po przebyciu ciężkich chorób. Używano ich także przy nieżycie jelit, któremu towarzyszy zaparcie lub biegunka, a świeże, po roztarciu przykładano na skórę pokrytą egzemą. Za jedynie skuteczny środek wypędzający tasiemca uznawano powszechnie jednorazowe spożycie 3 kg świeżych poziomek zmieszanych ze śledziem i cebulą.

Współczesne, szczegółowe badania fitochemiczne wykazały, że liście poziomki zawierają duże ilości garbników pirokatechinowych, flawonoidy (m.in. kwercetynę), kwasy organiczne i śladowe ilości olejku eterycznego.

Flawonoidy znajdujące się w liściach mają właściwości moczopędne, co pozwala na usuwanie z organizmu jodu, sodu i chloru oraz innych szkodliwych produktów przemiany materii, rozpuszczalnych w wodzie.

Natomiast garbniki działają ściągająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego. Mają przy tym właściwości przeciwbiegunkowe i bakteriobójcze.

Unieczynniają także toksyny bakteryjne wydzielane przez szczepy bakterii chorobotwórczych.

Najczęściej liście poziomki wchodzą w skład przeciwzapalnych, moczopędnych i przeciwbiegunkowych mieszanek ziołowych stosowanych zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Regulują także przemianę materii. Korzystnie działają również w schorzeniach skóry powstałych na tle złej przemiany materii oraz przy podrażnieniach błon śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego, a także na źle gojące się rany.

W warunkach domowych odwar sporządza się z łyżki wysuszonych i rozdrobnionych liści, które zalewa się szklanką gorącej wody i gotuje powoli pod przykryciem około 5 minut. Po odstawieniu do naciągnięcia na 15 minut i odcedzeniu pije się go po 1/3–1/2 szklanki 2 lub 3 razy dziennie.

Przy biegunce odwar przygotowuje się z podwójnej ilości liści zalanych szklanką wody.

Zewnętrznie odwar z poziomkowych liści stosuje się do okładów i obmywań.

W świeżych owocach poziomek znajdują się duże ilości związków cukrowych, karotenoidy, kwasy organiczne, a wśród nich kwas salicylowy i askorbowy, czyli witamina C, a także antocyjany (m.in. fragaryna) i wiele soli mineralnych.

Dzięki temu owoce poziomki działają odżywczo i witaminizująco. Mają również właściwości odtruwające organizm, tzw. czyszczące krew oraz regulujące przemianę materii. Jedna z wiosennych, bardzo skutecznych kuracji wzmacniających polega na codziennym spożywaniu po 1/2 kg poziomkowych owoców zmieszanych z kefirem, jogurtem, zsiadłym mlekiem lub drożdżami przez miesiąc.

Stwierdzono także, że spożywanie tych owoców jest bardzo pomocne przy chorobie o nazwie sprue (psilosis). Jest to schorzenie pochodzenia tropikalnego, ale spotykane również w Europie. Objawia się ono przewlekłym, opryszczkowym zapaleniem jamy ustnej, połączonym z niestrawnością i biegunką, co doprowadza do niedokrwistości i wyniszczenia organizmu.

 

Teresa Lewkowicz-Mosiej