Ryboflawina (witamina B2)

Witamina B2, podobnie jak i B1, jest odpowiedzialna za uwalnianie energii z białek, tłuszczów i węglowodanów. W organizmie jest czynnikiem wzrostu, rozwoju i regeneracji tkanek. Warunkuje funkcjonowanie narządu wzroku, łagodzi zmęczenie oczu, a także odgrywa bardzo ważną rolę przy leczeniu katarakty i zapobieganiu jej. Wpływa również na prawidłową funkcję i wygląd skóry.

Ponadto ryboflawina ułatwia wykorzystanie tlenu przez komórki skóry, likwiduje łupież i pomaga wchłaniać żelazo oraz witaminę B6. Reguluje także wytwarzanie i działanie niektórych hormonów, jak również produkcję czerwonych ciałek krwi i przeciwciał. Jest magazynowana w przeważającej części w czerwonych ciałkach krwi.

Ryboflawina jest składnikiem wielu enzymów pośredniej przemiany materii. Wchodzi w skład dwóch koenzymów: dwunukleotydu flawinowoadeninowego (FAD) i mononukleotydu flawinowego (FMN). Te dwie substancje biorą udział w metabolizmie wszystkich składników pokarmowych, a jednocześnie są niezbędnymi czynnikami reakcji fosforylacji oksydatywnej łańcucha transportu elektronów. Ryboflawina uczestniczy również w produkcji przekaźników nerwowych w mózgu (serotoniny, noradrenaliny i acetylocholiny), a także histaminy wydzielanej z uszkodzonych komórek. Jest związana z syntezą trzech niezbędnych kwasów tłuszczowych: kwasu linolowego, linolenowego i arachidonowego. Ponadto hamuje produkcję substancji zwanych leukotrienami i prostaglandynami.

Ryboflawina bierze udział w przemianie glukozy i aminokwasów. Jest niezbędna w procesach utleniania i redukcji przy transporcie tlenu, oddychaniu komórkowym oraz pomaga przy gojeniu się ran. Udowodniono też, że reguluje metabolizm przekaźników nerwowych, przez co hamuje rozwój depresji. Wydaje się być koniecznym dodatkiem do preparatów żelaza przy leczeniu niedokrwistości i zapobieganiu rozwojowi raka prostaty. Objawy niedoboru zwane aryboflawinozą to zawroty głowy, wypadanie włosów, bezsenność, zaburzenia w trawieniu.

Ryboflawina jest ciepłostała i rozpuszczalna w wodzie. Jest odporna na wysokie temperatury. Nie ginie przy gotowaniu z wyjątkiem przypadków dodawania sody. Przy pieczeniu ulega zniszczeniu około 30% witaminy B2. Mięsa pieczone, duszone lub gotowane zachowują 70–80% witaminy, dodatkowe 15% przechodzi do sosu pieczeni. Natomiast szybko dochodzi do rozkładu ryboflawiny pod wpływem światła i zasad. Produkty przechowywane w przezroczystych plastikowych lub szklanych opakowaniach, suszone na słońcu owoce, warzywa i grzyby tracą dużą część zawartej w nich witaminy B2. Mleko w butelce z jasnego szkła pozostawione na słońcu już po 2 godzinach traci około 50% ryboflawiny. Podczas produkcji serów do serwatki przechodzi 60–70% ryboflawiny.

Niedobór

Niedobory witaminy B2 mogą występować u kobiet w ciąży, karmiących matek, osób w podeszłym wieku, osób nadmiernie wychudzonych i przewlekle chorych. Mogą być wywołane różnymi chorobami, np. zapaleniem stawów, gruźlicą, terapią antybiotykową, lekami uspokajającymi, antykoncepcyjnymi czy sulfonamidami. Stosowanie środków antydepresyjnych i leków działających na układ nerwowy może mieć wpływ na czynność tarczycy i zakłócić proces wchłaniania ryboflawiny.

Badania wykazują, że niedobory tej witaminy występują u około 20% ludzi. Bardzo często są to łagodne niedobory, którym na ogół towarzyszy brak witaminy B1 i B3. Objawy niedoboru są trudne do wykrycia, ponieważ najczęściej są równoczesne z niedoborami niacyny, pirydoksyny (B6) i żelaza. Witaminowa kuracja szybko usuwa te objawy.

Do wczesnych objawów zalicza się pieczenie warg, języka i jamy ustnej, pieczenie i swędzenie spojówek, osłabienie ostrości wzroku, wrażliwość na światło i pęknięcia w kącikach ust.

W miarę pogłębiania się niedoboru ryboflawiny w organizmie następuje zapalenie języka, błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie spojówek, podwójne widzenie, wywiązuje się zapalenie skóry, która łuszczy się. U mężczyzn może wystąpić zapalenie skóry worka mosznowego, u kobiet zaś warg sromowych. U kobiet ciężarnych mogą wystąpić zaburzenia w rozwoju płodu i zahamowanie jego wzrostu. Niedobory ryboflawiny mogą się wiązać z chorobą beri-beri, zmniejszoną syntezą protein, ogólnym osłabieniem, atrofią mięśni, problemami trawiennymi, nerwowymi. Może wystąpić depresja lub histeria, itd.

Witamina B2 jest szeroko rozpowszechniona w świecie roślinnym i zwierzęcym. Najbardziej bogatymi w witaminę B2 są takie pokarmy jak: nabiał, wątroba, nerki czy ciemnozielone warzywa. Wśród roślin najwięcej witaminy B2 jest w lucernie, morsztynie, korzeniach łopianu, rumianku, w nasionach kopru, kozieradce, żeń-szeniu, chmielu, skrzypie, dziewannie, pokrzywie, pietruszce, mięcie, liściach malin, czerwonej koniczynie, owocach dzikiej róży, szałwii i szczawiu. Bogatym źródłem tej witaminy są również niektóre bakterie wywołujące fermentację beztlenową.

W dużych ilościach występuje ona w mleku – jeśli nie było pasteryzowane – w wielu jarzynach oraz kiełkujących ziarnach pszenicy, żyta, owsa i jęczmienia, w drożdżach, rybach, w kakao, grochu, glonach i białym serze.

Zapotrzebowanie

Dzienne zapotrzebowanie na ryboflawinę rośnie proporcjonalnie do kaloryczności pożywienia. Zwykle zaleca się 0,6 mg na każde 1000 kalorii. Dawka ta nie powinna spadać poniżej 1,2 mg, ponieważ komórki organizmu nie mogą tworzyć rezerw przy niskim dopływie tej witaminy. Dzienne zapotrzebowanie wzrasta u kobiet w ciąży, matek karmiących i prawdopodobnie podczas napięcia przedmiesiączkowego, przy intensywnych ćwiczeniach fizycznych i zażywaniu pigułek antykoncepcyjnych. W okresie ciąży należy zwiększyć podaż ryboflawiny o 1,8, zaś w okresie laktacji o 2,0 mg na dobę.

Interakcje

Witamina B2 współdziała z wieloma innymi witaminami z grupy B, jak tiaminą, niacyną, pirydoksyną, biotyną, czy kwasem pantetonowym przy uwalnianiu energii z kalorii pochodzących z węglowodanów, białek i tłuszczów. Niedobór którejkolwiek z nich wpływa ujemnie na aktywność pozostałych.

Witamina B2 wspomaga żelazo w leczeniu niedokrwistości i jest niezbędna do uaktywnienia witaminy B6. Jest też konieczna do przemiany tryptofanu w niacynę. Pomimo że pelagrę łączy się najczęściej z niedoborem niacyny, jest ona spowodowana brakiem zarówno niacyny, jak i witamin B1, B6 i tryptofanu.

Ryboflawina razem z witaminą A przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania błon śluzowych przewodu pokarmowego.

Prof. dr hab. Stanisław K. Wiąckowski