Prof. dr hab. Marek Grzybiak, kierownik Zakładu Anatomii Klinicznej Akademii Medycznej w Gdańsku, wyjaśnia, że nie da się podać ile mamy ścięgien, gdyż wciąż nie ma w anatomii zgodności co do liczby mięśni człowieka. Ścięgna zaś są elementami strukturalnymi ściśle związanymi z mięśniami. Różni autorzy podają różne informacje, a w ich świetle liczba mięśni waha się od 200 do 500. To duża rozbieżność.

Nie wszystkie mięśnie posiadają ścięgna – nie mają ich na przykład mięśnie mimiczne, a także niektóre mięśnie przytwierdzające się do kości bezpośrednio brzuścami. Ale to wyjątek. Ścięgno musi mieć swój przyczep kostny, jest kontynuacją brzuśca mięśniowego, jest jego elementem, przytwierdza go do struktur kostnych.

 

Walcowate i płaskie

Można powiedzieć, że ścięgna stanowią przedłużenie mięśni, przenoszą ich siłę na kości. W obrębie każdego mięśnia oprócz części zbudowanej z tkanki mięśniowej i tworzącej brzusiec, inaczej zwany głową, wyróżniamy także ścięgno. Mięśnie przyczepiają się kości za pomocą swego brzuśca z jednej strony, a ścięgna z drugiej, bądź też za pomocą struktur ścięgnistych z obu stron. Ścięgno tworzy tkanka włóknista pozbawiona zdolności kurczenia się. Skurcze samego włókna mięśniowego przenosi się zatem poprzez ścięgna. Są one czymś w rodzaju powrózków przekazujących skurcze mięśnia. Ścięgna rozciągają się nieznacznie – mogą się wydłużyć zaledwie o ok. 4 proc.

Kształt ścięgien zależy od ukształtowania mięśnia. W przypadku mięśni wrzecionowatych występujących głównie w obrębie kończyn, ścięgna mają kształt walcowaty. Ścięgna mięśni płaskich, w obrębie tułowia, są również płaskie, blaszkowate. Noszą nazwę rozcięgien, która oddaje ich charakter – rozciągniętych ścięgien.

Długość ścięgien także zależy od mięśni, których są one częścią. Najdłuższe ścięgna występują w obrębie kończyn, a zwłaszcza – przedramienia i ręki oraz podudzia – goleni i stopy.

Obserwując na przykład okolicę łączącą przedramię z ręką, przy dłoni ułożonej w sposób szponiasty, dostrzec można napinające się ścięgno. To ścięgna dość długie, gdyż brzuśce mięśni znajdują się w górnej części przedramienia i przechodzą potem w ścięgno, z których jedno przyczepia się do ostatniego paliczka.

 

Ścięgno w tunelu

Takie ukształtowanie mięśni i ścięgien, zarówno w obrębie podudzia jak i przedramienia, sprawia, że charakterystyczna jest forma tych elementów ciała anatomicznego. Zachowują one określone proporcje: są szersze w części bliższej, a zwężają się w części dalszej, gdzie nie ma już mięśniowych brzuśców, a są tylko ścięgna.

Ścięgna nie zawsze przebiegają idealnie wzdłuż jednej osi, czasem zawijają się wokół struktur kostnych, zmieniając wektory sił działających na dany mięsień. Ostatecznie więc zachodzi inny ruch niż mogłoby to wynikać z przebiegu włókien mięśniowych. Dzieje się tak właśnie wskutek zawijania ścięgna wokół kości. Przypomina to tzw. „bloczek”.

Ponieważ ścięgna w czasie skurczu mięśni przesuwają się, więc niezbędne stają się elementy zmniejszające niekorzystne zjawisko tarcia między dwiema płaszczyznami. Służą temu kaletki maziowe, uchyłki stawów, woreczki wypełnione treścią maziową. Maź owa łagodzi tarcie, zamienia je w poślizg.

Charakterystycznymi strukturami związanymi z mięśniami biegnącymi z przedramienia ku dłoni lub z podudzia na stopę, są tak zwane pochewki ścięgien, swoiste tunele z tkanki łącznej, w których znajdują się ścięgna. Tak „skanalizowane” nie zmieniają one swego położenia i dochodzą do miejsca docelowego, jakim jest przyczep.

 

Achilles i „bezimienne”

Największym i najmocniejszym ścięgnem jest ścięgno mięśnia trójgłowego łydki, ścięgno piętowe, popularnie zwane ścięgnem Achillesa, przyczepione do guza piętowego i dobrze widoczne. Tworzy je mięsień brzuchaty łydki oraz mięsień płaszczkowaty. Nazwa sięga bezpośrednio do mitologii, do słynnej pięty Achillesowej. Matka Achillesa, Tetyda, kąpała syna trzymając go za piętę. Pięta stała się jedyną częścią ciała nieodporną na rany.

To jedyne ścięgno posiadające nazwę. Inne są bezimienne, określa się je jako ścięgna danego mięśnia.

Ścięgno Achillesa sprawia wiele kłopotów w patologii. Chód lub bieg, wbrew pozorom, stanowi bardzo duże obciążenie. Stopę stawiamy „z palców”, dopiero potem przenosimy ciężar ciała na piętę. Urazy ścięgna Achillesa (naciągnięcie, naderwanie czy wręcz mechaniczne zerwanie wymagające leczenia operacyjnego), np. u sportowców, wynikają najczęściej z tego, że za szybko pięta opiera się o podłoże w porównaniu z przednią częścią stopy. Oczywiście, u ludzi wysportowanych tolerancja na wszelki wysiłek jest większa niż u innych osób. Mają oni też większe możliwości ruchowe.

Ścięgno Achillesa musi utrzymywać i „fiksować”, umocowywać stopę w zależności od rodzaju ruchu. Inaczej układa się ona w trakcie wspinania, gdy obciążamy głównie przednią część stopy, a inaczej podczas schodzenia z wysokości, kiedy aktywna staje pięta spełniająca funkcję hamującą. Ważna dla ochrony tego ścięgna jest odpowiednia podeszwa – zbyt luźna w tylnej części sprzyja zwiększonej ruchomości kości piętowej, co dodatkowo obciąża ścięgno Achillesa. Niekorzystna jest też bardzo sztywna podeszwa, gdyż uniemożliwia załamywanie się stopy i adaptację odpowiednich stawów.

Problematyczne bywają też ścięgna mięśni związanych ze stawem ramiennym i barkowym. Wszystkie ruchy, a zwłaszcza te z obciążeniem, wykonywane ponad poziomem ramienia mogą powodować dolegliwości i stany zapalne. Dotyczy to rzutów, gry w tenisa, podnoszenia ciężkich przedmiotów, zarówno dyscyplin sportowych jak i prac fizycznych.

Generalnie: na kontuzje i urazy bardziej narażone są długie ścięgna powierzchownie położone.

Urazy lub też choroby układu kostno-stawowego bądź mięśniowego bywają powodem stanów zapalnych ścięgien. Etiologia tych procesów jest różna, a ścięgno staje się nierzadko wtórnym elementem objętym zapaleniem.

 

Zanotowała: Elżbieta Blarowska

 

***

 

Ścięgna a przeciążenia i zwyrodnienia

Patologiczne zmiany w ścięgnie Achillesa są sumą mikrourazów powstałych w wyniku napięć i naprężeń. Obecnie ścięgno Achillesa jest bardziej niż dawniej narażone na przeciążenia, co wiąże się z siedzącym trybem życia i okazjonalnym zażywaniem wysiłku fizycznego, często bez treningu i bardzo intensywnie.

Regularny i umiarkowany wysiłek fizyczny oraz unikanie nadmiernej eksploatacji przez sportowców wyczynowych to warunek opóźnienia zmian zwyrodnieniowych dotyczących układu ruchu, w tym również ścięgien. Zmiany te rozpoczynają się już między 25 a 30 rokiem życia. Osłabiają wytrzymałość ścięgien i zwiększają ryzyko ich uszkodzenia.

 

 

Ostre i przewlekłe zapalenie ścięgna Achillesa

Zapalenie ostre objawia się bólem ścięgna w pierwszej fazie wysiłku i po jego zakończeniu, obrzękiem, charakterystycznymi trzaskami na przebiegu ścięgna przy czynnym i biernym ruchu stopy. Dochodzi do niego u osób nie wytrenowanych podejmujących nagle zbyt intensywny wysiłek, a także u sportowców, którzy nagle zmienili warunki treningu.

Zlekceważenie stanu ostrego prowadzi do zapalenia przewlekłego. Zmiany zapalne zwiększają podatność ścięgna na zerwanie.

 

Zapalenie pochewki ścięgna

Wskutek nadwerężenia ścięgna dochodzi do zapalenia pochewki. Następuje obrzęk, słychać chrzęst w czasie ruchu. Do zapaleń pochewki ścięgna dochodzi w wyniku długotrwałego i jednostajnego obciążenia lub nadmiernego wysiłku. Dotyczy to stawów rąk, dłoni i stóp oraz stawu skokowego. Powikłaniem nie leczonych zapaleń jest ograniczenie ruchomości stawu i dotkliwe bóle.