Tlenki azotu to jedne z najgroźniejszych czynników zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Są dziesięciokrotnie bardziej szkodliwe od tlenku węgla i kilkakrotnie od dwutlenku siarki. Odpowiadają za powstanie tak zwanego smogu, który jest szczególnie niebezpieczny dla ludzi i zwierząt. Aż 40–50 proc. całkowitej ilości tlenków jest emitowanych do atmosfery przez środki transportu.
Azot połączony z tlenem tworzy następujące tlenki azotu: podtlenek azotu, tlenek azotu, dwutlenek azotu, trójtlenek dwuazotu, czterotlenek azotu i pięciotlenek azotu. Tlenek i dwutlenek azotu to najbardziej toksyczne i niebezpieczne dla człowieka gazy spalinowe. Powstają one w wysokiej temperaturze wskutek działalności człowieka. Występują najczęściej razem w środowiskach miejskich. Dwutlenek azotu jest wytwarzany w procesie produkcji kwasu azotowego i siarkowego, celulozy oraz nawozów sztucznych, a także wydobywa się z silosów i podczas prac spawalniczych.
Szkodliwość tlenków azotu
Poziom zanieczyszczenia w większych aglomeracjach miejskich, takich jak na przykład Kraków czy Warszawa, jest stanowczo za wysoki. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła dopuszczalną wartość 25 mikrometrów na metr sześcienny. Dotyczy to wskaźnika PM2,5, który odnosi się głównie do zanieczyszczeń produkowanych przez transport drogowy. Poziom ten bywa wielokrotnie przekraczany, co naraża ludzi na choroby układu oddechowego (astma), układu krążenia (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, zawały), układu nerwowego (problemy z koncentracją i pamięcią, zachowania depresyjne), a także na powstanie podrażnień oczu i alergii skórnych, a przede wszystkim na rozwój nowotworów (rak płuc, gardła i krtani). Odporność organizmu na infekcje bakteryjne ulega obniżeniu. Tlenki azotu są także pionierami związków rakotwórczych i mutagennych w glebie. Przy ich udziale wytwarza się również smog fotochemiczny (tzw. letni). Po utlenieniu tlenki azotu tworzą kwaśne deszcze, które mają działanie niszczące.
Zanieczyszczenie powietrza niekorzystnie wpływa na zdrowie wszystkich, a zwłaszcza ludzi starszych, osoby uprawiające jogging oraz dzieci.
Kwaśne deszcze
Kwaśne deszcze to opady atmosferyczne zawierające tlenki siarki i tlenki azotu o pH niższym niż 5,65 (prawidłowa wartość). Są bardzo szkodliwe dla środowiska naturalnego. Wyjaławiają i zakwaszają glebę. Powodują wymieranie organizmów żywych w wodach. Pod ich wpływem drzewa tracą magnez i wapń, a w konsekwencji szybko gubią igły lub żółkną ich liście. Kwaśne opady rozpuszczają też sole glinu, a uwolniony glin zatruwa korzenie.
Dziura ozonowa
Dziura ozonowa to zjawisko polegające na zmniejszeniu ilości ozonu w atmosferze (jest w niej niszczony przez freony). Ozon odpowiada za pochłanianie docierającego ze Słońca do Ziemi promieniowania ultrafioletowego, które jest szkodliwe dla organizmów żywych.
Smog
Smog powstaje w wyniku połączenia się pary wodnej i dymu. Pod tym względem Kraków należy do najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Zawieszony nad miastem pył zawiera między innymi sadzę z węgla, rakotwórczy benzopiren, metale ciężkie, dwutlenek azotu i siarki, toksyczne dioksyny i ozon. Przez 200 dni w roku mieszkańcy oddychają zatrutym powietrzem. Ludzie żyją tam przeciętnie o rok krócej niż w innych aglomeracjach.
Jak zapobiec zatruwaniu atmosfery
Kto nie słyszał o słynnej londyńskiej mgle? Była ona efektem smogu spowodowanego emisją dymu wydobywającego się z pieców węglowych służących do ogrzewania mieszkań. Toksyczny dym zalegał nad wielomilionowym miastem. Aby zapobiec dalszemu zatruwaniu atmosfery, w latach pięćdziesiątych brytyjski parlament zalecił ogrzewanie takim paliwem, które podczas spalania nie wydziela dymu. Zainstalowano także systemy monitorujące skażenie metalami ciężkimi, tlenkami azotu, dwutlenkiem siarki oraz tlenkiem węgla. To samo starają się egzekwować inne kraje. Wprowadzono między innymi normy regulujące maksymalną emisję spalin przez samochody. Zmuszono do instalowania katalizatorów, w których zachodzi utlenianie tlenków węgla i azotu. Zakazano też stosowania freonu zubożającego warstwę ozonową.
Aby długo i zdrowo żyć, musimy oddychać czystym powietrzem. Każdy może się przyczynić do dbałości o atmosferę poprzez stosowanie urządzeń emitujących jak najmniej szkodliwych związków. Należy również pamiętać o dymie papierosowym – jest on szczególnie szkodliwy dla naszych płuc i układu oddechowego. Rzucenie palenia będzie pierwszym krokiem w dobrym kierunku.