Przed potencjalnie szkodliwymi substancjami i mikroorganizmami organizm broni się za pomocą nieswoistych oraz swoistych mechanizmów odpornościowych, w których zaangażowane są procesy humoralne, jak i komórkowe. W przypadku mechanizmów nieswoistych ciało obce może być unieszkodliwione już przy pierwszym kontakcie, natomiast w przypadku mechanizmów swoistych musi być poprzedzone wcześniejszym kontaktem, podczas którego następuje wytwarzanie substancji odpornościowych, czyli przeciwciał.
Produkcję przeciwciał zapoczątkowuje kontakt antygenu, określonej substancji obcej, z immunologicznie kompetentnymi komórkami. Stanowią one swoiste komplementarne do antygenu produkty reakcji organizmu.

 

Przeciwciała należą głównie do grupy gamma-globulin. Wytwarzane są przez plazmocyty – komórki powstające w wyniku proliferacji i różnicowania limfocytów B po kontakcie z antygenem. Przeciwciała są również określane mianem immunoglobulin (Ig). Są symetrycznymi glikoproteinami. Składają się z dwóch łańcuchów lekkich (L-light) i dwóch łańcuchów ciężkich (H-haevy) połączonych mostkami dwusiarczkowymi. Pomiędzy łańcuchami LH znajduje się miejsce wiążące antygen.

Odporność organizmu można również wytworzyć przez podanie:

  • unieszkodliwionych antygenów lub wytwarzających je mikroorganizmów (uodpornienie czynne), lub
  • przeciwciał (uodpornienie bierne).

W uodpornieniu czynnym zawarty w szczepionce antygen wyzwala produkcję przeciwciał zapewniających organizmowi swoistą odporność wobec niego, która może utrzymywać się przez wiele lat, a czasami przez całe życie.

 

Szczepienia czynne dzieli się na:

  • szczepienia rutynowe (obowiązkowe),
  • szczepienia ze szczególnych wskazań.

Reklama

 

Szczepieniom obowiązkowym zalecanym przez państwo powinni podlegać wszyscy. Zapewniają one ochronę przed niebezpiecznymi i rozpowszechnionymi chorobami zakaźnymi. Wyjątek stanowią szczepionki żywe, które są przeciwwskazane u osób z niedoborami odporności.

 

Szczepienia ze szczególnych wskazań wykonuje się tylko w określonych przypadkach, np. przy wyjazdach do krajów tropikalnych.

W zależności od zastosowanych antygenów rozróżnia się:

  • szczepionki zawierające osłabione (zdolne do rozmnażania, ale pozbawione patogenności) drobnoustroje (szczepionki żywe),
  • szczepionki zawierające nieaktywne drobnoustroje chorobotwórcze lub wyizolowane z nich antygeny (szczepionki martwe),
  • toksoidy, zawierające toksyny pozbawione efektu biologicznego.

 

Immunomodulatory

Są to substancje, które wpływają na aktywność immunologiczną. Do immunomodulatorów endogennych należą cytokiny.

Cytokiny są endogennymi proteinami lub glikoproteinami o działaniu regulacyjnym. Cytokiny wytwarzane przez pobudzone limfocyty określa się także mianem limfokin.

Cytokiny o działaniu immunomodulacyjnym to m.in.: interleukiny (IL) i interferony (IFN).

Mianem interleukin określa się cytokiny, które wpływają głównie na funkcję limfocytów.

W zależności od pochodzenia wyróżnia się interferony: alfa, beta i gamma.

Interferony wykazują działanie przeciwwirusowe, przeciwproliferacyjne oraz immunomodulacyjne. Interferon alfa i beta wykazują przede wszystkim działanie przeciwwirusowe, interferon gamma głównie właściwości immunomodulujące. Interferony zapewniają ochronę komórek sąsiadujących z komórkami zakażonymi przez wirusy, natomiast te ostatnie ulegają zniszczeniu.

 

Immunomodulatory egzogenne

Należą tu preparaty zawierające wyciągi roślinne z korzenia Echinacea pallida i Echinacea purpurea stosowane w profilaktyce i wspomagającym leczeniu infekcji grypowych.

Związki syntetyczne: inozypleks i lewamizol.

Mikroorganizmy i ich pochodne: Enterococcus faecalis, E. coli i inne.

 

Leki immunosupresyjne

Tym pojęciem określa się substancje o działaniu hamującym reakcje immunologiczne. Najważniejszymi znanymi lekami immunosupresyjnymi są:

  • cyklosporyna (Sandimmun Neoral),
  • takrolimus (Prograf),
  • sirolimus (Rapamune),
  • glikokortykosteridy,
  • cytostatyki,
  • przeciwciała monoklonalne i poliklonalne.

 

Cyklosporyna, takrolimus i sirolimus

  • Cyklosporyna jest hydrofobowym cyklicznym polipeptydem, w skład którego wchodzi 11 aminokwasów wytwarzanych przez grzyb Tolypocladium inflatum.
  • Takrolimus jest laktonem makrolidowym zawierającym alfa beta-diketonamid związany strukturą hemitekalową w 23-członowy pierścień. Substancja ta jest produkowana przez Streptomyces tsukubaensis.
  • Sirolimus wyizolowany został ze Streptomyces hygroscopius – rapamycyna.
  • Glikokortykosteroidy w większości schematów leczenia immunosupresyjnego glikokortykosteroidy łączone są z innymi lekami hamującymi aktywność układu immunologicznego.
  • Cytostatyki – spośród cytostatyków wykazujących działanie hamujące układ immunologiczny jako leki immunosupresyjne wykorzystuje się:
    • cyklofosfamid,
    • metotreksat,
    • azatioprynę,
    • mofetin mikofenolanu.

 

Leki immunosupresyjne stosuje się w przeszczepach narządów oraz chorobach autoimmunologicznych.

 

Prof. dr hab. farm. Irena Kozakiewicz