Bez układu odpornościowego nie moglibyśmy przetrwać. Paradoksalnie fakt, że czasem chorujemy, stanowi dowód na to, że ten układ istnieje. Bez niego bowiem chorowalibyśmy bez przerwy, a każda choroba mogłaby się okazać śmiertelna. Wynikająca z systemu immunologicznego odporność to rzecz absolutnie fundamentalna.
Wielokrotnie pisaliśmy o odpornościowej armii, która nas strzeże – przede wszystkim o makrofagach, leukocytach, limfocytach i antygenach. Ale to wojsko przecież skądś się bierze, gdzieś jest formowane i od kogoś dostaje posiłki. Dziś więc nie o armii, lecz o narządach, które są dla niej oparciem. A jest to bogata i urozmaicona infrastruktura obronna.
1. Migdałki podniebienne
To znajdujące się po obu stronach gardła „wypustki” zbudowane z tkanki limfatycznej. Są bardzo ważną częścią układu odpornościowego, gdyż produkują antygeny – substancje służące do wytwarzania przeciwciał.
2. Migdałek gardłowy (trzeci)
Oto kolejna „wypustka” z tkanki limfatycznej znajdująca się w głębi jamy ustnej, tak zwanej nosogardzieli. Stanowi barierę chroniącą układ oddechowy przed zarazkami. Podobnie jak migdałki podniebienne, gdy jest „w gotowości” do walki z mikrobami, ulega powiększeniu. Szczególnie istotną rolę odgrywa u dzieci. Wraz w wiekiem jego znaczenie zdecydowanie maleje.
3. Grasica
Jest to gruczoł znajdujący się za mostkiem, w śródpiersiu. Zbudowany jest z kory podzielonej na zraziki i rdzenia. Stanowi rodzaj centrali zarządzającej kształtowaniem się układu odpornościowego. Gdy wykona swoje zadanie, stopniowo zanika – mniej więcej trzykrotnie zmniejsza swoją wielkość. W grasicy dojrzewają limfocyty T – bardzo ważni „żołnierze” systemu odpornościowego. W związku ze stopniowym zanikiem grasicy wraz z wiekiem, w organizmie zmniejsza się ich liczba.
4. Węzły chłonne – pachwinowe i pachowe
Węzły chłonne rozlokowane są w całym organizmie, ale największe ich skupiska znajdują się w pachwinach i pod pachami. Sporo węzłów chłonnych jest też na szyi, za uszami i pod żuchwą. Ich zadaniem jest zbieranie chłonki (limfy), która spływa do nich z różnych części ciała. Gdy chłonka napotyka po drodze niepożądanych gości, na przykład bakterie, zabiera je ze sobą do węzłów chłonnych, dokąd – w celu zniszczenia drobnoustrojów – kierowane są makrofagi i limfocyty. Węzły chłonne stanowią więc zaporę, która ma zapobiec dalszej ekspansji patogenów w organizmie. Często jednak jest ich tak dużo, że węzły chłonne nie są w stanie podołać temu zadaniu. Wtedy następuje dalszy rozwój choroby.
5. Śledziona
Dwukolorowy, biało-czerwony organ zlokalizowany pod łukiem żebrowym, będący największym narządem limfatycznym człowieka. Oczyszcza krew i eliminuje jej zużyte elementy – erytrocyty (czerwone ciałka) i trombocyty (płytki krwi). Ponadto produkuje immunoglobuliny – ważne komórki odpornościowe. Jednak bez śledziony można żyć, ponieważ wiele jej funkcji jest w stanie przejąć wątroba.
6. Jelitowe grudki chłonne (kępki Peyera)
Skupiska grudek limfatycznych w błonie śluzowej i podśluzowej jelita cienkiego, stanowiące część układu immunologicznego związaną z błoną śluzową jelit. Zawierają limfocyty T oraz wyspecjalizowane komórki M. Te ostatnie pobierają antygeny ze światła jelita i przekazują je leżącym głębiej komórkom: makrofagom i komórkom dendrycznym, które kierują je do limfocytów T. Stwierdzenie, że duża część naszej odporności zależy od jelit, jest prawdziwa właśnie dzięki kępkom Peyera.
7. Wyrostek robaczkowy
Jest to podłużne uwypuklenie jelita grubego, wyrastające poniżej zbiegu jelita cienkiego i jelita grubego. W jego wnętrzu znajduje się silnie rozwinięta tkanka limfatyczna, która pełni funkcję ważnego filtru bakteryjnego. Dlatego profilaktyczne wycinanie wyrostka osłabia brzuszne mechanizmy odpornościowe.
8. Szpik kostny
Szpik kostny jest silnie ukrwioną tkanką, która znajduje się wewnątrz takich kości, jak żebra, miednica, kręgi, kości czaszki czy mostek. Stanowi około 5 proc. masy ciała. W szpiku produkowane są między innymi leukocyty – krwinki białe, odpowiedzialne za naszą odporność – a także limfocyty B. Biorą one udział w odpowiedzi immunologicznej, czyli reakcji obronnej organizmu przed patogenami. Pobudzone w tej reakcji limfocyty B w węzłach chłonnych przekształcają się w komórki plazmatyczne, osaczające obce cząsteczki, na przykład wirusy czy bakterie.
Jak wspomóc układ odpornościowy?
System immunologiczny jest dla nas zbyt ważny, by nie troszczyć się o niego. Nie jest to wcale trudne. Warto zrezygnować z używek, zadbać o dobry sen oraz hartować organizm. Codzienny jadłospis powinien obfitować w witaminy i składniki mineralne, w tym przeciwutleniacze. Dobrze jest też przyjmować odpowiednie suplementy diety, które wzmacniają odporność. Do najbardziej znanych i skutecznych należą jeżówka (Echinacea) i vilcacora (Uncaria tomentosa).
