Upośledzenie umysłowe to stan, a nie choroba; to rodzaj niepełnosprawności, która dotyczy całej osobowości człowieka, choć przede wszystkim odnosi się do sfery poznawczej. W zależności od stopnia upośledzenia, obejmuje zaburzenia emocjonalności, pamięci, myślenia, uwagi, zachowania, a także zaburzenia somatyczne i motoryczne.

 

Synonimami pojęcia upośledzenia umysłowego są: niedorozwój umysłowy, opóźnienie rozwoju umysłowego czy osłabienie sprawności psychicznej. W literaturze specjalistycznej z dziedziny pedagogiki specjalnej spotka się również termin „oligofrenia”, określający deficyt powstały we wczesnych stadiach rozwojowych, różny od upośledzenia typu demencyjnego, nabywanego z wiekiem i oznaczającego rozwojowy regres.

 

Przyczyny

Upośledzenie umysłowe to następstwo organicznych i funkcjonalnych zmian w mózgu, zwłaszcza w korze mózgowej. Przyczyny tego stanu rzeczy dzieli się na:

  • pierwotne (genetyczne, aberracje chromosomów, defekty metaboliczne) oraz wtórne (przed urodzeniem dziecka, spowodowane na przykład alkoholizmem matki lub lekami przyjmowanymi w czasie ciąży);
  • na powstałe w czasie porodu (na przykład długotrwałe niedotlenienie) i już po urodzeniu (na przykład nagminne zapalenie opon mózgowych lub mózgu, ciężkie zaburzenia metabolizmu).

Reklama

 

Podział

Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła czterostopniowy podział upośledzenia oparty na ilorazie inteligencji (podstawą jest 100 punktów z 16-punktowym odchyleniem standardowym). Podział uwzględnia liczbę standardowych odchyleń, o którą iloraz inteligencji różni się od średniej. Na tej podstawie wyodrębniono:

  • upośledzenie umysłowe lekkie (52–67)
  • upośledzenie umysłowe umiarkowane (36–51)
  • upośledzenie umysłowe znaczne (20–35)
  • upośledzenie umysłowe głębokie (0–19).

 

Charakterystyka

Upośledzenie w stopniu lekkim jest najłagodniejszą formą niedorozwoju umysłowego. Oznacza niedorozwój czynności poznawczych, opóźniony rozwój ruchowy, gorszą koordynację ruchów oraz osłabioną kontrolę emocji, dążeń i popędów.

Osoba upośledzona w stopniu umiarkowanym ma obniżoną sprawność spostrzegania i ograniczony zakres pamięci. Charakteryzuje się jednak dobrą pamięcią mechaniczną – choć ma trudności w skupieniu uwagi, potrafi jednak koncentrować się na wykonywaniu prostych mechanicznych czynności. Jej myślenie jest konkretno-obrazowe, a rozwój ruchowy mocno zaburzony. W wieku 15 lat reprezentuje poziom inteligencji 7–8-letniego dziecka. W upośledzeniu umiarkowanym rozróżnia się typ apatyczny i typ pobudliwy.

Osoby upośledzone w stopniu znacznym w dorosłym życiu nie przekraczają intelektualnego poziomu 6-latka. Mają mocno zaburzoną koncentrację uwagi, trudności z zapamiętywaniem, a także z rozpoznawaniem przedmiotów i spostrzeganiem. Siadanie i chodzenie opanowują w wieku przedszkolnym, a ich motoryka rąk jest poważnie upośledzona. Przez całe życie wymagają opieki.

Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim pozwala na osiągnięcie dojrzałości społecznej na poziomie 4-letniego dziecka. Osoby głęboko upośledzone wymagają stałej opieki i pielęgnacji. Indywidualna i długotrwała rehabilitacja może doprowadzić do opanowania kilku podstawowych czynności, pojedynczych wyrazów i rozumienia kilku prostych poleceń.