Zespół deficytu uwagi z nadruchliwością (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD) jest najczęściej występującym i najbardziej zbadanym neurorozwojowym zaburzeniem psychicznym okresu dzieciństwa. W wielu przypadkach schorzenie nie jest rozpoznawane ani przez rodziców, ani przez szkołę, co prowadzi do braku leczenia i występowania dużych problemów wychowawczych, jak i utrudnień w życiu i karierze.

Zgodnie z obecnie przyjętymi kryteriami zaburzenie rozpoczyna się przed 7 rokiem życia, a objawy, takie jak: rozpraszalność uwagi, impulsywność i nadmierna aktywność występują co najmniej w dwu środowiskach, np. w szkole i w domu czy w towarzystwie rówieśników. Według statystyk medycznych częstość występowania tego zespołu w świecie wynosi 3 do 9 proc.

 

Zaburzenie wykazuje tendencję do utrzymywania się po okresie dojrzewania i to aż u 30 do 85 proc., co w wielu przypadkach powoduje odepchnięcie młodzieży z ADHD poza zainteresowania rówieśnicze, partnerskie, a nawet społeczne. Zarówno badania genetyki populacyjnej, jak i molekularnej wskazują na obecność tła dziedzicznego w znacznej grupie chorych. U krewnych pierwszego stopnia z ADHD istnieje pięcio-, a nawet siedmiokrotnie większe ryzyko wystąpienia tego zaburzenia niż u krewnych osób zdrowych z grupy kontrolnej.

W zespole nadruchliwości i zaburzeń uwagi występują istotne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, a szczególnie mniejsza objętość móżdżku, płatów skroniowych. Z kolei u osób z ADHD nie zażywających leków obserwuje się w miarę upływu czasu postępujące zaniki dotyczące istoty białej. Fakt zmniejszenia wagi i objętości mózgu u pacjentów z ADHD wykazuje ujemną korelację z ilorazem inteligencji mierzonym skalą Wechslera. Przyjmuje się również, że metabolizm mózgu dzieci dotkniętych tą chorobą jest istotnie mniejszy niż u zdrowych rówieśników.

Reklama

 

Obecnie uważa się, że podstawowym deficytem neuropsychologicznym, który występuje w ADHD, jest niezdolność do hamowania reakcji, która jest źródłem trzech zasadniczych objawów zespołu ADHD i związanych z nadmierną aktywnością układu dopaminergicznego w korze mózgu okolicy przedczołowej. Dzieci okazujące nadmierną impulsywność nie są w stanie kontrolować swojego zachowania, mimo że najczęściej wiedzą, jak należy postąpić w danej sytuacji. Znają reguły, ale mają podstawowe kłopoty w ich zastosowaniu praktycznym. Najczęściej nie zastanawiają się nad konsekwencjami. Objawy tego typu – często tolerowane w domu – z pełną gwałtownością wybuchają w szkole, gdzie dzieci nie chcą, a właściwie nie mogą, podporządkować się regułom i regulaminom. Przykładem tego typu zachowań w życiu rodzinnym jest częste wtrącanie się do rozmowy, przeszkadzanie innym, nieumyślne niszczenie rzeczy, nagłe wbieganie na ulicę, brawurowa jazda na rowerze bez zwracania uwagi na otoczenie.

Drugim objawem osiowym jest nadruchliwość. Dzieci te nie potrafią przez chwilę ustać w miejscu, co chwilę kogoś potrącają. Praktycznie wszystkie czynności załatwiają, biegnąc. Można wyobrazić sobie problem takiego dziecka w szkole, gdy jego koledzy spokojnie siedzą i słuchają, a ich rówieśnik z ADHD biega po klasie i usiłuje prowadzić rozmowę z nauczycielką.

Trzecim objawem jest nadmierna impulsywność, której nie są w stanie kontrolować. Efektem jest agresja w stosunku do rodzeństwa, kolegów, sąsiadów z ławki oraz nieustanne problemy zarówno w klasie, jak i na podwórku. Towarzyszą temu zaburzenia uwagi i osłabiona zdolność do koncentrowania się na wykonywanych zadaniach. Dzieci z ADHD nie potrafią zogniskować uwagi na jednym źródle bodźców; nie potrafią np. równocześnie słuchać i notować. Objawy nasilają się w czasie wykonywania wysiłku umysłowego lub w pracy w zespole. Nie potrafią zwłaszcza skupić uwagi na zadaniach, które uznają za mało interesujące.

Leczenie tego zespołu jest trudne, ale możliwe – szczególnie wówczas, gdy zostało postawione prawidłowe rozpoznanie. Obecnie uważa się, że dzieci z ADHD powinny pozostawać pod wielokierunkową opieką terapeutyczną. Oznacza to, że istnieje konieczność równoległego leczenia farmakologicznego oraz terapii behawioralnej w różnych kombinacjach.

Jeśli chodzi o leki, to spośród wielu wypróbowanych skuteczne są środki z grupy psychostymulantów. Mimo poważnych zastrzeżeń dotyczących rozwinięcia się uzależnienia, wiele środków z tej grupy pozwala dzieciom na w miarę poprawne dostosowanie się do wymogów życia. Z uwagi na znane w tej grupie różnorakie działania uboczne duże nadzieje wiąże się z zatwierdzoną do stosowania w ADHD atomoksetyną, którą jest inhibitorem zwrotnego wychwytu noradrenaliny. W wielu przypadkach korzystny efekt dotyczy równoległego stosowania metod psychoterapeutycznych.

Szczególnie ważne w ADHD jest postawienie możliwie jak najwcześniej poprawnego rozpoznania. Z chwilą podejrzeń rodziców lub dziadków, że w ich rodzinie jest takie dziecko, należy zgłosić się o poradę do psychiatry dziecięcego. Wczesne leczenie jest w stanie nie tylko zmniejszyć objawy, ale również nie dopuścić do zaniku mózgu występującego u osób nieleczonych.

 

Dr n. med. Marian Kuźmiar