O tym, że leki można przyjmować doustnie, wie każde dziecko. Podawanie leków poprzez naczynia krwionośne (dożylnie, dotętniczo) lub poprzez tkankę mięśniową (domięśniowo) poznał każdy pacjent szpitala. O podawaniu leków przez śluzówkę nosa lub gardła wiedzą głównie alergicy. Warto wiedzieć, że leki można też podawać przez skórę... Zacznijmy jednak od początku.

Po to, aby zrozumieć mechanizmy rządzące wchłanianiem substancji leczniczych lub pielęgnacyjnych przez skórę, warto najpierw uświadomić sobie, jak zbudowana jest skóra i jak funkcjonuje.

To ona właśnie oddziela tkanki organizmu człowieka od warunków świata zewnętrznego i utrzymuje równowagę pomiędzy organizmem a otoczeniem. Stanowi swoistą ochronę i płaszcz dla ciała. Jej wierzchnią warstwą jest naskórek, który od góry nieustannie się złuszcza, a u podstawy wciąż odnawia. Przekonać się można o tym, stosując peelingi pozwalające na szybsze złuszczenie wierzchniej, zgrubiałej warstwy martwego naskórka i odsłonięcie młodego i gładkiego. Powierzchnia skóry wygląda wtedy jaśniej i młodziej. Naskórek, a właściwie jego warstwa rogowa – zbudowana z ciasno ułożonych komórek, uważana jest za główną barierę dla przenikania substancji aktywnych. Pod naskórkiem położona jest skóra właściwa – najważniejsza z warstw. W niej położone są mieszki włosowe, otoczone naczyniami krwionośnymi transportującymi do cebulek włosowych składniki odżywcze. W ich pobliżu umiejscowione są też gruczoły łojowe, z których ujść rozprzestrzenia się wydzielina pokrywająca z czasem włosy (przez co stają się przetłuszczone i nieestetyczne), ale też nasycająca naskórek i tworząca w ten sposób tzw. ochronny płaszcz lipidowy skóry (lipidowy = tłuszczowy). W skórze właściwej znajdują się też gruczoły potowe produkujące wydzielinę, z którą organizm pozbywa się wielu szkodliwych produktów przemiany materii, również leków i ich metabolitów. W skórze właściwej mieszczą się też liczne zakończenia nerwowe – receptory bólu, dotyku, zimna i ciepła, dzięki czemu organizm może rejestrować stan warunków otoczenia. Naczynia krwionośne są ważnym elementem struktury skóry. Dzięki nim tkanka ta zaopatrywana jest stale w składniki potrzebne jej do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania. Dlatego tyle mówi się o dbałości o skórę „od wewnątrz”, tzn. o dostarczaniu jej wraz z pożywieniem niezbędnych substancji. Właśnie naczynia krwionośne transportują je do każdego, najodleglejszego zakątka ciała. Za młody i atrakcyjny wygląd skóry odpowiadają obecne w niej włókna kolagenu i elastyny. Stale odnawiane, z wiekiem jednak ulegają degeneracji, czego skutkiem jest utrata sprężystości i gładkości skóry i pojawianie się zmarszczek. Zjawiska tego nie da się skutecznie powstrzymać, ale – stosując odpowiednie zabiegi – można je spowolnić. Warstwa podskórna, znajdująca się pod powierzchnią skóry właściwej, stanowi połączenie z tkankami położonymi głębiej. Zaopatrzona w podściółkę tłuszczową, czasem zbyt wydatną (!), spełnia rolę ochronną.

Substancje mające bezpośredni kontakt ze skórą są zdolne do penetrowania do jej wnętrza. Jakkolwiek utrudnia to wspomniana wyżej warstwa rogowa naskórka, możliwe jest przenikanie niektórych substancji albo tylko do wnętrza naskórka, albo do skóry właściwej, albo nawet poprzez sieć naczyń krwionośnych skóry – do krążenia ogólnego i całego ustroju.

Już dawno postanowiono wykorzystać skórę jako atrakcyjną drogę podawania substancji leczniczych, jak również pielęgnacyjnych. Oto przykłady:

preparaty zawierające składniki ulegające jedynie adsorpcji powierzchniowej (niewchłaniające się głębiej) oddziaływają na powierzchnię skóry. Są to głównie przysypki, pudry płynne, pasty czy kremy z substancjami o działaniu antyseptycznym (odkażającym) lub keratolitycznym (zmiękczającym zgrubiały naskórek),

roztwory, żele i niektóre emulsje i maści, w których skład wchodzą leki przeciwhistaminowe, przeciwzapalne lub miejscowo znieczulające mogą penetrować do skóry i tam wywierać swoje działanie lecznicze w przypadkach reakcji alergicznych, stanów zapalnych lub uporczywego swędzenia,

lipożele, maści i kremy oparte na podstawie tłuszczowej oraz systemy transdermalne zawierające niektóre substancje o działaniu ogólnym, jak nitrogliceryna czy hormony, mogą być stosowane w celu wywołania efektu ogólnego, tzn. leczenia z pozoru odległych od skóry organów lub suplementacji (uzupełniania) niedoboru niektórych substancji w organizmie. Substancje te przenikają przez skórę, do krwiobiegu i głębiej położonych tkanek.

O możliwościach penetrowania substancji aktywnych przez skórę decydują zarówno właściwości ich samych, jak i stan skóry, a także cechy podłoża – bazy kremowej lub innego nośnika.

 

Dr n. farm. Katarzyna Żurowska