Nos. Może być zbyt zadarty, usiany piegami, perkaty albo za długi. Bywa źródłem niemałych kompleksów, a czasem także powodem do szukania pomocy u chirurga plastycznego. Tymczasem funkcje nosa są na tyle ważne, że dramatyzowanie z powodu jego formy może wydawać się bezsensowne.

 

Za sprawą nosa oddychamy i nos, stanowiąc początek drogi oddechowej, wyznacza ważną barierę obronną: zanim wdychane powietrze dotrze do płuc, ogrzewa się, nawilża i oczyszcza w nosie. Poza tym nos wraz z zatokami przynosowymi jest rezonatorem głosu.

 

Płaszcz śluzowy i rzęski

Błona śluzowa nosa – podobnie jak śluzówka zatok – posiada samooczyszczający się mechanizm śluzowo-rzęskowy i wytwarza duże ilości wydzieliny śluzowej, która nawilża nabłonek i zbiera zanieczyszczenia. Gruczoły umieszczone w błonie śluzowej produkują płyn, dzięki któremu powietrze dostające się do organizmu jest ogrzane i nawilżone. Wytwarzany śluz zapewnia stałą wilgotność błony śluzowej zatok, nosa, jamy ustnej i gardła. W ochronnym płaszczu śluzowym znajduje się bakteriobójczy lizozym, który rozpuszcza składniki błony komórkowej niektórych bakterii. Dodatkowo włoski znajdujące się u wejścia do przewodów nosowych zatrzymują duże cząsteczki pyłów, skąd są one wydalane ze śluzem ruchem migawkowym do jamy gardłowej. Mniejsze cząsteczki pyłów przechodzą do niższych partii dróg oddechowych, gdzie zostają wchłonięte przez komórki układu odpornościowego. Na powierzchni każdej komórki rzęskowej znajduje się około 40 małych rzęsek, zdolnych do wykonywania falujących ruchów i „usuwania” z nosa obcych ciał, alergenów, kurzu, zarazków. Pomiędzy nimi jest wielokrotnie więcej (250–400) – jeszcze mniejszych rzęsek, które swymi ruchami wspomagają większe. Zaburzenia funkcji nosa mogą prowadzić do rozwoju chorób innych narządów, przede wszystkim zatok przynosowych.

 

Drenaż i wentylacja

Zatoki przynosowe, tzw. oboczne nosa, to parzyste jamy powietrzne znajdujące się w obrębie kości twarzoczaszki. Zatoki szczękowe umiejscowione są w obrębie kości szczęki, zatoki czołowe – w kości czołowej, zatoki (komórki) sitowe – w kości sitowej i zatoki klinowe – w obrębie trzonu kości klinowej.

O prawidłowej, fizjologicznej czynności zatok przynosowych decydują dwa czynniki: drenaż, tj. usuwanie śluzu z zatok, i wentylacja, czyli swobodny przepływ powietrza. Zaburzenie tych czynników ułatwia powstanie infekcji.

W warunkach fizjologicznych zatoki przynosowe zasiedlają różne szczepy bakterii Streptococcus, np. Streptococcus pneumoniae, a także Haemophilus influenzae. Jeśli uszkodzeniu lub zamknięciu ulega droga odpływu wydzieliny z zatok (a tak dzieje się w banalnym nieżycie górnych dróg oddechowych), dochodzi do nadmiernego rozwoju fizjologicznej i patologicznej flory bakteryjnej. Jej rozrost powoduje ostre objawy spowodowane uciskiem na otaczające tkanki. Różnorodne dolegliwości, na które uskarżają się chorzy, to najczęściej: bóle głowy, twarzy, ropna wydzielina z nosa, złe samopoczucie ogólne.

Zapalenie zatok obocznych nosa najczęściej zaczyna się od zapalenia błony śluzowej nosa, a zmiany zapalne często dotyczą kilku zatok równocześnie. Jest to uwarunkowane bliskością położenia ich ujść naturalnych. Wyjątkiem jest tzw. zębopochodne zapalenie zatok związane z szerzeniem się zakażenia z któregoś z górnych zębów do zatoki szczękowej.

Reklama

 

Katar – nasz dobry znajomy

Chorób nosa (ściśle – jego wnętrza) jest wiele: błonica, polipy, czyraki, nowotwory... Wśród nich jest wszakże jedna, bardzo popularna i znana chyba każdemu. To katar, inaczej ostry nieżyt nosa, objaw wysiękowego zapalenia śluzówki, spowodowanego zwykle przez wirusy (najczęściej rinowirusy występujące w ponad 100 typach), a rzadziej przez bakterie. Katar jest najczęściej chorobą zakaźną – szerzy się drogą kropelkową, podczas kontaktów z osobami zakatarzonymi – w trakcie rozmowy, podawania ręki lub po prostu przebywania w tym samym pomieszczeniu. Pod wpływem zakażenia wirusowego błona śluzowa ulega obrzmieniu, przekrwieniu, a ochronny nabłonek migawkowy uszkodzeniu lub zniszczeniu. Przestaje wówczas pełnić swą funkcję i stan zapalny szerzący się w jamie nosowej może przenosić się na krtań, tchawicę oraz oskrzela.

Stan zapalny błon śluzowych nosa wywołujący katar utrzymuje się zazwyczaj do tygodnia. Niestety, przebycie kataru nie daje żadnej odporności na kolejne zachorowanie. Mówi się, że najlepszy sposób na katar to... przeczekanie. Najczęściej ma łagodny przebieg, ale bywa groźny dla noworodków oraz małych dzieci. U starszych dzieci i dorosłych katar nieleczony też może być przyczyną poważniejszych komplikacji zdrowotnych: przejść w stan przewlekły, rozszerzyć się na zapalenie zatok przynosowych, uszu lub spowodować poważniejsze powikłania, takie jak zapalenie oskrzeli i płuc. Nie wolno go lekceważyć.

 

Nieżytów jest wiele

Istnieje kilka rodzajów nieżytów nosa. Ostry nieżyt nosa objawowy towarzyszy ostrym chorobom zakaźnym: grypie, odrze, płonicy, ospie wietrznej, kokluszowi, a także przewlekłym chorobom ogólnym, takim jak choroby nerek, niewydolność krążenia, cukrzyca, niewydolność tarczycy.

Alergiczny nieżyt nosa występuje u ludzi uczulonych na niektóre substancje, nasila się okresowo (np. w przypadku kataru siennego, czyli pyłkowicy). Może też mieć charakter całoroczny. Jego leczenie polega na znalezieniu czynnika uczulającego, wyeliminowaniu go, terapii odczulającej, podawaniu doustnych leków antyhistaminowych czy innych. Wiele przypadków alergicznego nieżytu nosa to wstęp do... astmy.

Przewlekły nieżyt nosa to długotrwała choroba błon śluzowych spowodowana różnymi przyczynami, m.in. powtarzającymi się ostrymi nieżytami nosa, zapaleniami zatok przynosowych, stałym drażnieniem błon śluzowych przez substancje chemiczne (np. dymem nikotynowym), zaburzeniami krążenia krwi, zaburzeniami hormonalnymi, niedoborami niektórych witamin, a także zmianami strukturalnymi (nieprawidłową budową nosa ograniczającą jego drożność, skrzywieniem przegrody nosowej). Taki nieżyt może mieć charakter przerostowy, co wiąże się z dużym upośledzeniem drożności nosa. Towarzyszą mu polipy nosowe powstałe w wyniku zmian zapalnych, które usuwa się chirurgicznie. Objawia się występowaniem wydzieliny śluzowej lub śluzowo-ropnej.

Zmiany błony śluzowej, która staje się coraz cieńsza, prowadzą do zanikowego nieżytu nosa. Z odczuwaną przez chorego dużą suchością w nosie, uczuciem zatkania; w nosogardzieli tworzą się strupy o nieprzyjemnym zapachu, ze skłonnością do krwawień, a z czasem może nastąpić upośledzenie powonienia.

Szczególny rodzaj zanikowego nieżytu nosa reprezentuje tzw. ozena – z cuchnącą wydzieliną i tworzącymi się strupami. Występuje rzadko, chorują nań przeważnie kobiety, najczęściej po okresie przekwitania.

 

Jak dochodzi do zapalenia zatok

Każda infekcja wirusowa (przeziębieniowa, grypowa, itp.) – wywołuje stan zapalny i obrzęk błony śluzowej nosa i zatok. Obrzęk śluzówki zamyka stopniowo drożne dotąd połączenia zatok z jamą nosową. Powoduje to powstanie podciśnienia w zatokach wskutek szybkiego przepływu powietrza jamą nosową.

Podciśnienie w zatokach sprzyja wnikaniu do nich obecnych w śluzówce nosa wirusów i bakterii, np. w czasie kichania czy wydmuchiwania nosa. Niewydalana, zbierająca się wydzielina staje się pożywką dla bakterii. Namnażaniu się drobnoustrojów sprzyja temperatura i wilgotność powietrza w jamach zatok. Szybko więc dochodzi do ich nadmiernego rozwoju i ucisku na otaczające tkanki. Intensywne namnażanie się chorobotwórczych bakterii wywołuje rozwój zapalenia, gorączkę oraz uszkodzenie nabłonka śluzówki zatok.

Niekiedy zapalenie zatok nie pociąga za sobą nadkażenia bakteryjnego – wówczas sprawcą zapalenia są wirusy, które wywołują łagodny przebieg choroby. Zwykle infekują jednak zatoki chorobotwórcze bakterie – gronkowce, pałeczka grypowa, moraxella; rzadziej paciorkowce ropne typu A. Rzadko, ale możliwe są również zakażenia grzybicze.

Zapalenie zatok przynosowych jest bardzo częstym problemem zdrowotnym. Choruje na nie co najmniej 10–15 proc. populacji, a więc w Polsce są to około 4 miliony osób. Częstość zachorowań wzrasta. Większość cierpiących na zapalenie zatok nie zdaje sobie sprawy z choroby, a do lekarza zgłasza się wówczas, gdy występuje silny ból lub inne niepokojące objawy.

 

Ostre, przewlekłe, nawracające

Wyróżniamy ostre oraz przewlekłe zapalenie zatok obocznych, a także nawracające ostre zapalenie, kiedy to z różnych powodów (nieżyty nosa, skrzywienie jego przegrody wskutek urazu) choroba się powtarza.

Początek ostrego zapalenia jest zwykle nagły, poprzedzony infekcją błony śluzowej nosa. Choroba przebiega z ostro zaznaczonymi objawami, na czele z silnym bólem głowy. Oprócz objawów ze strony nosa i zatok mogą występować objawy ogólne – podwyższona ciepłota ciała, złe samopoczucie, uczucie rozbicia, brak łaknienia. Objawy miejscowe ostrego zapalenia zatok przynosowych to przede wszystkim ból objętej stanem zapalnym zatoki, niedrożność nosa, wydzielina z nosa, bóle głowy, niekiedy bóle zębów, osłabienie lub zniesienie powonienia. Bóle nasilają się przy pochylaniu głowy do przodu oraz przy większym wysiłku fizycznym.

Ostre zapalenie zatok powinno być leczone antybiotykiem pod kontrolą lekarzaprzez 10–14 dni, a przewlekłe zapalenie przez co najmniej 3 tygodnie. W leczeniu zapalenia bardzo ważne znaczenie mają zabiegi pomocnicze stosowane w celu upłynnienia zalegającej wydzieliny – od doustnie przyjmowanych leków rozrzedzających wydzielinę, bądź też hamujących jej wydzielanie, poprzez wszelkie krople do nosa, aerozole, płukanki, aż do bardzo prostych zabiegów wykorzystujących ciepłą parę wodną (sauna, gorące kąpiele i kompresy).

Przewlekłe zapalenie zatok jest następstwem nieleczonego lub niewłaściwie leczonego ostrego zapalenia. Objawy choroby są podobne do objawów w ostrym zapaleniu zatok przynosowych, jednak znacznie mniej nasilone. Mogą być mało charakterystyczne, o nietypowym umiejscowieniu i zazwyczaj przebiegają w sposób łagodny. Najczęściej chorzy z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych zgłaszają się do lekarza w okresie zaostrzeń i nasilenia dolegliwości – głównie bólowych. Zwykle choroba przebiega bez gorączki. Niezmiernie ważnym zagadnieniem przewlekłego zapalenia zatok przynosowych jest określenie przez lekarza stopnia zaawansowania choroby.

Diagnoza powinna uwzględnić obraz kliniczny, badania endoskopowe, komputerowe, jak również podatność na zastosowane leczenie.

 

Elżbieta Blarowska

 

*   *   *

 

Katar sienny

Co trzecia osoba uczulona na jakiś alergen cierpi na katar sienny lub całoroczny alergiczny nieżyt nosa. Choroby te stanowią ponad 30 proc. wszystkich odmian alergii. Katar sienny nie jest związany z wiekiem człowieka – chorują nań zarówno niemowlęta, jak i osoby w podeszłym wieku. Mężczyźni są dwukrotnie częściej niż kobiety dotknięci tą chorobą.

 

Trzy tygodnie, trzy miesiące i dłużej

W praktyce medycznej wyróżnia się najczęściej trzy typy przebiegu zapalenia zatok, ze względu na czas trwania choroby i skuteczność leczenia:

  • ostre zapalenie zatok trwające do 3 tygodni (dzięki skutecznemu leczeniu lub samowyleczeniu),
  • ostre zapalenie nawracające (niekiedy wyróżnia się podostre zapalenie) trwające od 3 tygodni do 3 miesięcy,
  • przewlekłe zapalenie zatok, gdy zapalenie trwa powyżej 3 miesięcy, a leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne.

 

Objawy łagodnego przebiegu ostrego zapalenia zatok

Łagodny przebieg zapalenia można kojarzyć z dominującą aktywnością zakażenia wirusowego

  • wydzielina z nosa (surowicza, śluzowa lub śluzowo-ropna),
  • częściowo zatkany nos,
  • kaszel,
  • bóle głowy lub twarzy,
  • stan podgorączkowy.

 

Objawy ciężkiego przebiegu ostrego zapalenia zatok

Ciężki przebieg zapalenia zatok wynika zwykle z rozwoju zakażenia bakteryjnego. Charakteryzuje go:

  • ropna wydzielina z nosa,
  • całkowicie zatkany nos,
  • dotkliwy ból głowy lub twarzy,
  • obrzęk powiek,
  • temperatura powyżej 39°C (zwłaszcza u małych dzieci).

 

Powikłania

Nieleczone lub niewłaściwie leczone zapalenie zatok może prowadzić do powikłań oczodołowych i ocznych (np. ropień podokostnowy oczodołu, zapalny obrzęk powiek, pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego), powikłań wewnątrzczaszkowych (zapalenie opon mózgowych, zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej, ropień mózgu).

Przyczyną większości przypadków poważnych powikłań jest późno rozpoczęte leczenie.