Zmysł wzroku to nic innego jak zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych, a następnie przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe. A więc obrazy przez nas widziane najpierw powstają w mózgu.

 

Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy ok. 24 mm. W większości wypełnione jest bezpostaciową substancją, zwaną ciałem szklistym, znajdującą się nieustannie pod ciśnieniem, dzięki któremu ów kształt może być zachowany.

 

Budowa

Najbardziej zewnętrzną część oka stanowi twardówka, która to w przedniej części przechodzi w rogówkę, przypominającą kształtem wypukłe szkiełko od zegarka. To właśnie przez rogówkę do wnętrza oka wpada światło. Gromadzenie bodźców świetlnych i przesyłanie ich do mózgu należy do zadań światłoczułej błony zwanej siatkówką, usytuowanej w receptorowej części oka. Największa wrażliwość na barwy i światło cechuje plamkę żółtą znajdującą się na siatkówce, natomiast trochę niżej umieszczona plamka ślepa jest miejscem pozbawionym komórek światłoczułych i tym samym niewrażliwym na światło.

Twardówkę i siatkówkę oddziela naczyniówka, która razem z tęczówką i ciałkiem rzęskowym tworzy błonę naczyniową, w której to zgromadzone są naczynia krwionośne. Dodajmy, iż ciałko rzęskowe pozwala utrzymać soczewkę w odpowiednim położeniu.

Wnętrze oka wypełnione jest galaretowatą, przezroczystą substancją zwaną ciałem szklistym. Pomiędzy owym ciałem szklistym a tęczówką zawieszona jest soczewka o dwóch wypukłych powierzchniach: przedniej i tylnej.

Tęczówka, czyli umięśniona część błony naczyniowej, otacza źrenicę. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi może przybierać różne kolory, a mięśnie tęczówki, poprzez regulację wielkości źrenicy, pozwalają na zwiększenie lub zmniejszenie dopływu światła do oka.

Przednią część gałki ocznej i wewnętrzną część powiek pokrywa spojówka, natomiast w górno-bocznej części oczodołu umiejscowiony jest gruczoł łzowy, który wydziela łzy spełniające, wbrew pozorom, bardzo ważną funkcję, gdyż nawilżają i oczyszczają oko z zanieczyszczeń.

 

Reasumując, układ optyczny oka można porównać do aparatu fotograficznego, gdzie role soczewek obiektywu przypadają rogówce i soczewce oka, rolę przysłony spełnia tęczówka, a rolę światłoczułej kliszy – siatkówka.

 

Funkcjonowanie

Gdy światło wpada do oka ma przed sobą do pokonania pewną drogę. Przechodzi przez rogówkę, następnie komorę przednią oka, soczewkę, ciało szkliste i dociera do siatkówki, wywołując wrażenie wzrokowe, które za pośrednictwem nerwów połączonych w nerw wzrokowy przekazywane jest dalej do mózgu. Aby na siatkówce pojawiał się jak najbardziej ostry obraz obserwowanego obiektu oraz dawał najostrzejsze wrażenie wzrokowe, rogówka wraz z cieczą wodnistą, soczewką i ciałem szklistym tworzą układ skupiający odpowiednio promienie świetlne.

Z tego też względu soczewka ma zdolność zmiany swojego kształtu, przestawiając się na widzenie dalekich bądź bliskich obiektów. Zdolność tę nazywamy akomodacją.

Siatkówka zawiera dwa rodzaje fotoreceptorów, tj. komórek odbierających bodźce świetlne: pręciki (odpowiedzialne za widzenie nocne, uaktywniające się przy małej ilości światła, nierozróżniające kolorów) i czopki (odpowiedzialne za widzenie dzienne, uaktywniające się przy stosunkowo silnym oświetleniu, rozróżniające kolory).

Rozróżnianie kolorów możliwe jest dzięki istnieniu trzech rodzajów czopków w odpowiednio uporządkowany sposób umieszczonych na siatkówce, które najsilniej reagują na barwy: niebieską, zieloną i czerwoną.

Plamka ślepa, która powstaje w miejscu gdzie połączenia nerwowe elementów światłoczułych z mózgiem tworzą nerw wzrokowy, jest pozbawiona pręcików i czopków. Jeśli więc obraz obserwowanego przez nas obiektu znajdzie się właśnie w tym miejscu, nie zostanie odebrane wrażenie wzrokowe, po prostu nie zauważymy tego przedmiotu.

 

Oko człowieka odbiera tylko światło, które mieści się w zakresie tzw. okna optycznego (przedział długości fali elektromagnetycznej światła wahający się w granicach 400 nm–700 nm). Powyżej górnej granicy, tj. 700 nm znajduje się niewidoczna dla oka człowieka podczerwień, natomiast poniżej 400 nm – ultrafiolet, którego oko także nie może dostrzec. Oko nie jest w stanie również zarejestrować promieni gamma, promieni X i wielu innych, wykraczających poza okno optyczne.

 

Niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że obraz obserwowanego przedmiotu jest odwrócony na siatkówce o 180 stopni. Wynika to z fizycznej budowy oka. Gdy rodzi się człowiek jego mózg przez kilka pierwszych dni uczy się odwracać obraz, aby później robić to automatycznie. Tak więc niemowlę przez kilka pierwszych dni swego życia widzi świat do góry nogami.

 

Anna Michalska

 

***

 

Wady wzroku

Krótkowzroczność – to jedna z najczęściej spotykanych wad refrakcyjnych oka ludzkiego. Najczęściej rozwija się w okresie dojrzewania płciowego. Promienie świetlne, w nieakomodującym oku krótkowzrocznym, ogniskowane są przed siatkówką, a nie jak w oku zdrowym na siatkówce, stąd też odbierane wrażenie wzrokowe jest nieostre. Aby poprawić ostrość widzenia, konieczne jest użycie okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych rozpraszających. Moc optyczna podawana jest w dioptriach ze znakiem „minus”.

Nadwzroczność – to druga, po krótkowzroczności, najczęściej spotykana wada refrakcyjna oka ludzkiego. Brak korekcji u osób młodych cierpiących na nadwzroczność może doprowadzić do powstania zeza akomodacyjnego. Nadwzroczność postępuje wraz z wiekiem.

Promienie świetlne, w nieakomodującym oku nadwzrocznym, ogniskowane są za siatkówką, odbierane wrażenie wzrokowe jest więc nieostre. W celu poprawienia ostrości widzenia zaleca się noszenie okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych skupiających. Moc optyczna podawana jest w dioptriach ze znakiem „plus”.

Daltonizm – wada polegająca na nieprawidłowym rozpoznawaniu barw. Swoją nazwę zawdzięcza angielskiemu fizykowi i chemikowi J. Daltonowi, który jako pierwszy dostrzegł i opisał tzw. ślepotę na barwę czerwoną i zieloną. Daltonizm może być wrodzony (dziedziczny, cierpi na niego ok. 8% mężczyzn i 0,5% kobiet; często osoby nierozróżniające barw od urodzenia nie wiedzą, że mają taką wadę, ponieważ ich ostrość widzenia jest prawidłowa) i nabyty (może być na przykład wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej).

Osoby z wadą daltonizmu nie mogą wykonywać zawodów, w których ważne jest bezbłędne rozpoznawanie barw, np. kierowca, maszynista itp.

Astygmatyzm – to wada polegająca na zniekształceniu widzenia w wyniku niesymetryczności rogówki oka. Wyróżniamy astygmatyzm regularny – oko posiada dwie ogniskowe – (w celu korekcji wady stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi) – i astygmatyzm nieregularny, powstający np. w wyniku urazów oka – oko posiada większą ilość ogniskowych (w celu korekcji wady konieczne jest zastosowanie soczewek kontaktowych na powierzchni oka bądź specjalnych żeli okulistycznych, które wyrównują powierzchnię rogówki).

 

Niektóre choroby

Wśród chorób oczu możemy wyróżnić m.in.:

Zapalenie spojówek – powstaje wskutek działania drobnoustrojów chorobotwórczych, tj. gronkowców, paciorkowców, wirusów oraz czynników zewnętrznych, takich jak pył, kurz, kosmetyki, dym czy złe oświetlenie. Zapalenie spojówek może występować w postaci ostrej i przewlekłej. W zależności od typu uczulenia podejmuje się odpowiednie leczenie, najczęściej przez podawanie antybiotyków.

Jaskra – pod tym terminem kryje się wiele jednostek chorobowych, których wspólnym objawem jest podwyższenie płynu śródocznego, zwanego też wewnątrzgałkowym i śródgałkowym.

Wszystkie rodzaje jaskry można podzielić na dwie podstawowe grupy: jaskrę pierwotną i jaskrę wtórną. Występuje jeszcze i trzecia grupa tzw. jaskra dokonana stanowiąca niepomyślne połączenia wszystkich rodzajów jaskry.

W zależności od rodzaju jaskry podejmowane jest odpowiednie leczenie. Nie zawsze wystarczają środki farmakologiczne, często konieczna jest operacja.

Choroba zezowa – charakteryzuje się nieprawidłowym ustawieniem gałek ocznych i związanymi z tym zaburzeniami widzenia. Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje zeza: zbieżny i rozbieżny, przy czym najczęstszym jest ten ostatni. Zazwyczaj występuje we wczesnym dzieciństwie.

Leczenie najczęściej polega na stosowaniu odpowiednich szkieł korekcyjnych. Czasami stosuje się zabieg operacyjny przywracający równowagę mięśniową.

Choroby powiek:

a) zmiany w ustawieniu powiek:

  • podwinięcie powieki wskutek zwiotczenia skóry (leczenie operacyjne)
  • wywinięcie powieki wskutek zmian bliznowatych skóry, powiek, policzka bądź wskutek porażenia nerwu twarzowego (leczenie operacyjne)

b) stany zapalne oka:

  • jęczmień wewnętrzny
  • jęczmień zewnętrzny

Na ogół jęczmienie mijają samoistnie po kilku dniach. Leczenie polega na stosowaniu okładów rozgrzewających na zamknięte powieki. Nie należy jednak bagatelizować tego schorzenia i w razie konieczności zwrócić się do okulisty.

c) choroby wirusowe powiek

  • opryszczka zwykła powiek (leczenie miejscowe lekami przeciwwirusowymi)
  • półpasiec oczny (leczenie lekami przeciwwirusowymi; zespół witamin B i środków przeciwbólowych)
  • ospica krowiankowa (leczenie antybiotykami w celu zapobiegnięcia wtórnemu zakażeniu, gamma-globulina, zespół witamin B, krowiankowa globulina odpornościowa)

Choroby narządu łzowego – charakteryzują się nadmiernym łzawieniem lub upośledzeniem wydzielania łez. Możemy wyszczególnić: ostre zapalenie gruczołu łzowego, choroby dróg łzowych, zapalenie woreczka łzowego.

Leczenie w zależności od nasilenia, rodzaju i przebiegu choroby, najczęściej poprzez odpowiednio dobraną kurację antybiotykową.

 

Warto wiedzieć

  • Jedzenie warzyw, a w szczególności kapusty, sprzyja zapobieganiu chorobom oczu.
  • Dodajmy marchew do swojej diety, gdyż jej spożywanie poprawia nasze widzenie w ciemności (zawarta w marchwi witamina A działa pobudzająco na pręciki).
  • Spożywanie dużych ilości soli działa negatywnie na wzrok, zwiększając ryzyko wystąpienia zaćmy podtorebkowej.
  • Kolor indygo (granatowy) działa dobrze na wzrok. Zaleca się wpatrywanie się w ów kolor ok. 15 minut dziennie.
  • Na wysoką krótkowzroczność cierpi prawie dwukrotnie więcej kobiet niż mężczyzn.