Serce jest centralnym narządem układu krążenia. Jest niewiele większe od pięści, a waży około 300 g. Jego zasadniczym zadaniem jest zapewnienie krążenia krwi w naczyniach krwionośnych i utrzymywanie w tętnicach właściwego ciśnienia. Od sprawności serca zależy życie i właściwe funkcjonowanie wszystkich organów.


Serce położone jest w środku klatki piersiowej, z przodu przylega do mostka i żeber. Ma ono kształt lekko spłaszczonego stożka. Szersza część skierowana jest ku górze i nosi nazwę podstawy serca, a węższa to koniuszek, zwrócony ku dołowi i na lewo. Serce jest narządem zbudowanym ze swoistego mięśnia prążkowanego. Jego ściany zbudowane są z trzech warstw: wsierdzia, mięśnia sercowego (śródsierdzia) i nasierdzia. Otacza je luźno błona surowicza zwana workiem osierdziowym. Wewnątrz serce ma, oddzielone przegrodami, cztery jamy wypełnione krwią. Przegrody dzielą je na prawy i lewy przedsionek oraz prawą i lewą komorę. Pomiędzy każdym przedsionkiem i komorą znajdują się ujścia przepływu krwi z zastawkami otwierającymi się w kierunku komór. Podobne zastawki znajdują się również pomiędzy lewą komorą serca a aortą i prawą komorą a tętnicą płucną. Głównym zadaniem zastawek jest przepuszczanie krwi w określonym kierunku podczas skurczu oraz zabezpieczanie przed cofaniem się krwi podczas rozkurczania serca. Naczynia, którymi krew dopływa do serca to żyły, natomiast te którymi je opuszcza to tętnice.

Od prawidłowego działania i rytmiczności skurczowo-rozkurczowej serca zależy sprawny przepływ krwi do wszystkich narządów. U dorosłego człowieka serce w ciągu doby przepompowuje około 10 tys. litrów krwi. Dzięki tej nieustannie wykonywanej przez serce pracy do komórek całego organizmu człowieka wraz z krwią docierają niezbędne do życia substancje odżywcze, takie jak glukoza, kwasy tłuszczowe, aminokwasy, sole mineralne oraz tlen. Do tkanek docelowych docierają także witaminy oraz hormony regulujące procesy życiowe organizmu. Układ krążenia nazywany także układem transportowym dostarcza między innymi insulinę z trzustki do mięśni, tkanki tłuszczowej i wątroby, a powstający w nadnerczach aldosteron do nerek. Krążąca krew oczyszcza również organizm z produktów przemiany materii. Docierająca do nerek krew ze zbędnymi produktami przemiany materii zostaje przefiltrowana i oczyszczona z toksyn, podobnie dzieje się w wątrobie, tutaj zbędne substancje wydalane są z żółcią. W płucach krew pozbawiana jest nadmiaru dwutlenku węgla i wzbogacana w tlen.

Reklama

 

Serce pełni rolę pompy ssąco-tłoczącej. Krew żylna, dopływająca z całego ciała przez żyły główne do prawego przedsionka, trafia do prawej komory, a następnie zostaje przepompowana do płuc. Z płuc, bogata w tlen krew, spływa do lewego przedsionka, a stąd do lewej komory, która przepompowuje ją do aorty. Przepływ krwi w naczyniach następuje dzięki różnicy ciśnień między początkowym a końcowym odcinkiem układu naczyniowego. W czasie skurczu serca każda komora wyrzuca do tętnic około 70 ml krwi. W spoczynku serce kurczy się ponad 70 razy na minutę. W czasie wytężonej pracy fizycznej następuje przyspieszenie rytmu pracy serca nawet do 150 uderzeń na minutę, a objętość wyrzutowa wzrasta z 70 do 200 ml.

Warunkiem prawidłowego, dostosowanego do każdych warunków, sprawnego pompowania krwi jest zdrowie i wydolność serca. Zdarza się, że ten, pracujący bez wytchnienia, doskonały mechanizm ulega uszkodzeniu i odmawia posłuszeństwa. Uszkodzenie serca może nastąpić w okresie płodowym lub po urodzeniu w wyniku różnych schorzeń i urazów. Wszelkie uszkodzenia serca nazywamy wadami. Te, które powstają w życiu płodowym określane są jako wady wrodzone, natomiast pojawiające się już po urodzeniu, w różnych okresach życia, jako wady nabyte.

Wady wrodzone częściej stwierdzane są u małych dzieci, szczególnie do 10 roku życia, u starszych dzieci i dorosłych występują wady nabyte.

Przyczyny powstawania wad są bardzo zróżnicowane i nie do końca poznane. Mogą je powodować uszkodzenia chromosomalne, infekcje, jeżeli wystąpiły w pierwszym trymestrze ciąży, zaburzenia metaboliczne oraz konflikt serologiczny. Większość nabytych wad serca rozwija się powoli i jest następstwem przewlekłego stanu zapalnego, a u ludzi starszych postępującego procesu miażdżycowego. Mogą one również powstawać bardzo szybko w wyniku zawału serca lub ostrego zapalenia wsierdzia.

Wady serca mogą wynikać z nieprawidłowego połączenia pomiędzy jego prawą i lewą częścią. Te wewnątrzsercowe połączenia – tzw. ubytki – mogą występować w przegrodzie międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej. W przypadku nieprawidłowych połączeń mamy do czynienia z przeciekami. Zdarza się, że tłoczona pod wysokim ciśnieniem krew wlewa się przez ubytek wewnątrzkomorowy do niewłaściwej komory. Po kilku latach może to doprowadzić do przebudowy prawej komory i przecieku z prawej do lewej komory. Wpływająca do lewej komory nieutlenowana krew pompowana jest wówczas do układu systemowego, a u chorych pojawia się sinica.

Wady serca mogą wynikać także z nieprawidłowej budowy i czynności zastawek serca zlokalizowanych w ujściach przedsionkowo-komorowych lub komorowo-tętniczych. Zastawki te mogą być niekompletne, składać się z niepełnej liczby elementów lub być nie w pełni ukształtowane. Mogą również ulec zwiotczeniu i rozciągnięciu lub usztywnieniu, a w wyniku toczących się w nich schorzeń, uszkodzeniu. Wszelkie zmiany w zastawkach mogą doprowadzić do zwężenia (stenoz) połączeń wewnątrzsercowych lub też niedomykalności zastawek w czasie skurczu lub rozkurczu serca. Niedomykalność czy niewydolność zastawek prowadzi do częściowej zmiany kierunku przepływu krwi w sercu.

Do wad serca zalicza się również nieprawidłowości w budowie odcinków tętnicy płucnej i aorty położonych blisko serca. Najczęściej są to defekty związane ze zwężeniem światła tętnic.

Zdarza się, że dzieci rodzą się z trzyjamowym sercem tzn. dwoma przedsionkami i jedną komorą lub bez połączenia pomiędzy prawym przedsionkiem i prawą komorą, albo z przełożonymi wielkimi tętnicami. W wadzie tej od prawej komory odchodzi aorta, a od lewej tętnica płucna.

Pojawiające się u człowieka wady mogą mieć bardzo zróżnicowany charakter. Mogą wynikać z trwałego anatomicznego uszkodzenia określonych elementów serca albo z niewłaściwego przepływu krwi przez ujścia przedsionkowo-komorowe lub komorowo-tętnicze. Zazwyczaj defekty nie obejmują tylko jednej wyodrębnionej struktury serca czy niesprawności w zakresie jednej określonej czynności, ale często są to wady złożone. Zdarza się także współistnienie wad wrodzonych z nabytymi.


Oprac. A. J


 
.