Witaminę K odkrył w 1935 roku Henrik Dam. Zauważył on, że mieszanina lucerny i mączki rybnej może hamować krwawienie. Obecnie znanych jest kilka witamin K, dwie naturalne i kilka syntetycznych. Witamina K1 (fytomenadion) jest substancją wytwarzaną przez rośliny, K2 (menachinan) produkowaną przez bakterie jelitowe, a np. witamina K3 (menadion) jest syntetyzowana.

 

Najlepiej poznaną funkcją witaminy K jest regulowanie krzepliwości krwi. Witamina ta odgrywa ważną rolę w produkcji protrombiny, białka niezbędnego dla krzepnięcia krwi. Jest to więc witamina przeciwkrwotoczna. Jest również potrzebna w biosyntezie osteokalcyny (białko występujące w kościach, niezbędne do ich prawidłowej mineralizacji) oraz innych białek wiążących wapń, występujących w nerkach, łożysku, płucach, śledzionie oraz w osoczu krwi.

Niedobór witaminy K1 może być przyczyną osteoporozy i związanej z tym zwiększonej łamliwości kości. Witamina K1 jest katalizatorem w metabolizmie osteokalcyny, która stanowi białkową matrycę dla tworzenia nowych kości. Dopóki witamina ta jest obecna w organizmie, dopóty osteokalcyna wiąże jony wapnia, proces mineralizacji kości przebiega normalnie. Wielu specjalistów poleca kontrolowanie poziomu tej witaminy w surowicy krwi jako jedną z metod profilaktyki osteoporozy i wykrywania jej pierwszych objawów.

Jak wykazały badania na usuniętych z organizmu komórkach nowotworowych witamina K może hamować rozwój nowotworów piersi, jajników, okrężnicy, żołądka, pęcherzyka żółciowego, wątroby i nerek. Zanim jednak zaczniemy zalecać stosowanie witaminy K przeciw nowotworom, trzeba poczekać na dalsze wyniki prac badawczych.

Reklama

 

Nadmiar

Przedawkowanie witaminy K może prowadzić do niedokrwistości u zwierząt, a u noworodków może spowodować ostrą żółtaczkę. Z tego względu witaminę K można nabyć w aptekach tylko na receptę.

 

Niedobór

Niedobory tej witaminy są zjawiskiem bardzo rzadkim. Najczęściej zdarzają się u noworodków, które potrzebują dni lub nawet tygodni dla wykształcenia kolonii bakterii potrzebnych do syntezy witaminy K. Z tego względu matkom przed porodem i dziecku tuż po porodzie podaje się witaminę K. W warunkach fizjologicznych witamina K syntetyzowana jest w dostatecznych ilościach przez florę bakteryjną jelit. U osób dorosłych spożywających mało zielonolistnych warzyw, u alkoholików, którzy mają uszkodzoną wątrobę, u osób cierpiących na zespół złego wchłaniania tłuszczów lub po długotrwałym podawaniu niektórych leków, np. antybiotyków, sulfamidów, mogą wystąpić braki tej witaminy. Antagonistami witaminy K są również salicylany. Ponadto, jak to już zauważono w przypadku innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, wchłanianie witaminy K z jelit zależy od obecności żółci. Stany niedoboru witaminy K mogą być następstwem niedrożności przewodów żółciowych.

Niedobór witaminy K objawia się niedającym się zahamować krwawieniem. U noworodka mogą wystąpić krwotoki do nadnerczy, mózgu, przewodu pokarmowego oraz pępowiny. U człowieka dorosłego również mogą wystąpić krwawienia, najczęściej po operacji dróg żółciowych.

W stanach niedoboru witaminy K lub po podaniu antagonistów witaminy K, jak dikumarol, zmniejsza się aktywność niektórych czynników tromboplastycznych w osoczu.

 

Witamina K występuje w lucernie i w większości zielonolistnych warzyw: w szpinaku, kalarepie, kapuście, kalafiorze, a także w pomidorach, kiełkach zbożowych, oleju sojowym, marchwi itd. Owoce oraz ziarna większości zbóż zawierają tylko niewielkie jej ilości.

Dobrym źródłem witaminy K są również: ser, żółtka jaj i wątróbka. Owoce, pleśnie, drożdże i grzyby zawierają raczej niewielkie ilości witaminy K. Ponieważ jednak występuje ona w licznych bakteriach, większość materiału zwierzęcego i roślinnego rozkładającego się w procesach gnilnych zawiera znaczne ilości witaminy K.

Witamina K występuje w największym stężeniu w wątrobie. Mniejsze ilości wykryto w przewodzie pokarmowym, mięśniach szkieletowych i w osoczu.

Zapotrzebowanie na witaminę K u osób dorosłych ocenia się na 1 mg/kg masy ciała na dobę, zaś u noworodków na 1–5 mg/dobę.

Do antagonistów witaminy K należą: witamina D, B1, B10, B12. Duże dawki witaminy E mogą osłabić działanie witaminy.

 

Prof. dr hab. Stanisław K. Wiąckowski