Wstrząs anafilaktyczny (inaczej: anafilaksja) to najgroźniejszy objaw kliniczny alergii o charakterze ogólnoustrojowym, silna i bardzo gwałtowna reakcja, która może zagrażać życiu. Dochodzi do niej pod wpływem leków, pokarmów, jadu owadów błonkoskrzydłych (osy, pszczoły, mrówki, szerszenie) czy ukąszenia żmij. Może spowodować śmierć w następstwie obrzęku śluzówki krtani i zablokowania dróg oddechowych.

 

Wstrząs anafilaktyczny występuje co roku u około 1–3 proc. osób. Częściej zdarza się u ludzi młodych i u kobiet. U dorosłych wywołują go zwykle leki i użądlenia owadów, a u dzieci – pokarmy. U jednej trzeciej chorych nie udaje się ustalić czynnika powodującego anafilaksję.

 

Przykłady groźnych alergenów

Pokarmy i dodatki spożywcze: orzeszki ziemne i laskowe, ryby i owoce morza, cytrusy (dorośli); jaja kurze, mleko krowie, orzechy ziemne i laskowe, ryby, pszenica, soja (dzieci); konserwanty, barwniki, przyprawy

Medykamenty: niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna), antybiotyki (penicylina, tetracyklina), cytostatyki, szczepionki i surowice, środki kontrastowe stosowane w radiologii, środki znieczulające, środki przeciwbólowe

Inne: lateks, alergeny wziewne (np. sierść konia), a także bodźce innego typu, na przykład zimno lub ciepło, wysiłek fizyczny oraz stres

Reklama

 

Objawy

Najgroźniejszy jest pełnoobjawowy zespół wstrząsu anafilaktycznego. Jest on stosunkowo rzadki. Składają się na niego:

  • złe samopoczucie
  • pobladnięcie
  • świąd dłoni i stóp ogarniający całe ciało
  • utrata przytomności
  • płytki i szybki oddech
  • wymioty
  • biegunka
  • zanikające tętno
  • znacznie obniżone ciśnienie tętnicze
  • poty i ochłodzenie kończyn

Klasyczny przebieg wstrząsu anafilaktycznego obejmuje narastające duszności, uderzenia gorąca, osłabienie, obrzęki (twarz, błony śluzowe) i wysypki (szyja, twarz). Konsekwencją są trudności przy połykaniu i napady astmy oskrzelowej.

Im wcześniej pojawiają się pierwsze alergiczne reakcje, tym cięższy jest ich przebieg.

Objawy ujawniają się najczęściej w kilka minut lub nawet sekund po kontakcie z alergenem i zwykle samoistnie ustępują. Zdarzają się także nawroty, tak zwane późne reakcje pojawiające się do 72 godzin od pierwszego wstrząsu – najczęściej po 8–12 godzinach (u około 1 proc. chorych).

U około 80–90 proc. chorych objawy rozwiniętego wstrząsu poprzedza pojawienie się zmian skórnych, na przykład wysypki (tzw. pokrzywki) po przyjęciu jakiegoś pokarmu lub leku.

 

Pierwsza pomoc

Choć objawy wstrząsu są odwracalne, a niekiedy ustępują nawet samoistnie, to najważniejsze jest szybkie podjęcie działania. W razie wstrząsu anafilaktycznego pomoc powinna być natychmiastowa. Jest to stosunkowo proste, gdy dochodzi do tego w placówce służby zdrowia (np. po zastrzyku czy podaniu środka znieczulającego).

Jeżeli u chorego po ukąszeniu lub zastrzyku pojawią się objawy reakcji anafilaktycznej, wówczas zakłada się opaskę uciskową powyżej miejsca ukąszenia/ukłucia. Równocześnie podaje się hydrokortyzon i wapń. W rozwiniętym wstrząsie podaje się adrenalinę (podskórnie) i leki przeciwhistaminowe (domięśniowo). Profilaktycznie osoby podatne na występowanie anafilaksji zawsze powinny mieć przy sobie zestaw do pierwszej pomocy.