Substancje lecznicze bez nadania im odpowiedniej formy, określanej jako postać leku nie są stosowane w lecznictwie. W skład postaci leku, obok środka leczniczego, wchodzą zwykle substancje pomocnicze. Nie powinny one jednak wywierać własnego działania farmakologicznego, a jedynie umożliwiać wytwarzanie odpowiedniej postaci leku. Decydują często o miejscu i czasie wchłaniania środka leczniczego.

Podstawowym kryterium racjonalnego wyboru leku do farmakoterapii są właściwości farmakologiczne zawartego w postaci leku środka leczniczego. Od struktury chemicznej tego środka zależy jego farmakodynamika i farmakokinetyka. Farmakodynamika to nauka zajmująca się m.in. mechanizmem działania, działaniami niepożądanymi, interakcjami i toksycznością. Farmakokinetyka to procesy absorpcji wiązania z białkami krwi, dystrybucji i eliminacji z ustroju.

Opisywaniem losu leku w ustroju od chwili aplikacji do wydalenia zajmuje się biofarmacja, nauka powstała w latach 60. ubiegłego stulecia. Poszczególne procesy, którym podlega postać leku i substancja lecznicza określa się akronimem LADME, który można rozszyfrować następująco: L – rozpad postaci leku, uwalnianie jego cząstek i ich rozpuszczenie w płynach ustrojowych w miejscu podania (liberation); A – wchłanianie leku i transport do otaczających tkanek i krwiobiegu (absorption); D – rozmieszczenie leku w różnych tkankach i płynach ustrojowych (distribution); M – metabolizm (metabolism); E – wydalanie leku (excretion).

Wchłanianie substancji leczniczej odbywa się na zasadzie przenikania przez różnego rodzaju błony biologiczne. Jest to transport błonowy przebiegający najczęściej na drodze dyfuzji biernej. W tkankach substancja lecznicza ulega różnym przemianom biochemicznym określanym jako metabolizm.

Spośród licznych parametrów charakteryzujących jakość środka farmaceutycznego badanie dostępności farmaceutycznej należy do najistotniejszych. Dostępność farmaceutyczna jest to ilość substancji leczniczej uwalniającej się z postaci leku do otaczającego płynu oraz szybkość z jaką ten proces zachodzi. Określenie dostępności farmaceutycznej jest wymogiem prawie obligatoryjnym dla tabletek, kapsułek i systemów transdermalnych.

Dostępność biologiczna oznacza szybkość i stopień wchłaniania substancji leczniczej z postaci leku do krążenia ogólnego. Dostępność biologiczną charakteryzują 3 parametry: ułamek dawki wchłoniętej do organizmu, czas, po którym zostaje osiągnięte stężenie maksymalne – tmax i wartość maksymalna stężenia – cmax.

Dostępność biologiczną określa się w lekach o działaniu ogólnym, podawanych przede wszystkim doustnie (w postaci tabletek, kapsułek, proszków lub płynnych układów, w których substancja lecznicza jest zawieszona lub zemulgowana), podawanych doodbytniczo (czopków, kapsułek, tabletek) i przezskórnie (w postaci roztworów, żeli, maści, plastrów).

Z pojęciem dostępności biologicznej wiąże się zagadnienie leków synonimowych – zamiennych. Przez leki synonimowe rozumie się produkty farmaceutyczne pochodzące od różnych producentów, zawierające te same ilości określonej substancji leczniczej, w tej samej postaci, których dostępność farmaceutyczna, biologiczna, skuteczność leczenia i bezpieczeństwo stosowania nie różnią się znamiennie. Dotyczy to jednak tylko postaci leków, których substancja lecznicza jest zidentyfikowanym, jednorodnym indywiduum chemicznym.

Leki są biorównoważne, jeżeli są farmaceutycznie równoważne i ich dostępność biologiczna po podaniu tej samej dawki molowej jest na tyle zbliżona, że ich działanie, zarówno w sensie skuteczności, jak i bezpieczeństwa będzie zasadniczo podobne.

Biorównoważność należy wyznaczać kiedy wprowadzana jest nowa substancja aktywna lub nowa formulacja zawierająca uznaną i akceptowaną substancję leczniczą.

 

Prof. dr hab. nauk farm. Irena Kozakiewicz