Cytrynowe ziele, starzyszek, rojownik, matecznik, pszczelnik – to ludowe nazwy melisy, ulubionej rośliny pszczół. Podobno właśnie tym zielem nacierano wnętrze nowego ula, co miało dawać pewność, że zagnieździ się w nim nowy rój.
Melisa jest niewysoka rośliną – dochodzi do 60 cm. Ma silnie rozwinięty system korzeniowy. Jest byliną o czterokanciastych łodygach, mniej lub więcej owłosionych, zdrewniałych u nasady. Jej kwiaty są drobne, jasnożółte, różowe, białawe lub niebieskawe zebrane w kiście. Owoc to drobna, brunatna niełupka z białym znaczkiem. Liście są lekko pomarszczone, o sercowatym kształcie, na brzegach grubo ząbkowane z gruczołkami olejkowymi. Przy potarciu wydzielają miły zapach, trochę przypominający zapach cytryny.
W ziołolecznictwie wykorzystywane są górne części pędów lub same liście zbierane przed okresem kwitnienia. Zawierają one od 0,1 proc. do 0,3 proc. olejku eterycznego o złożonym składzie (geraniol, linalol, cytronelol, cytral, kariofilen itd.), sole mineralne, śluzy, garbniki, flawonoidy, cukry, żywice, gorycze, karoten, witaminę C, sole mineralne i kwasy organiczne.
W powszechnej opinii zioło to krzepi serce i oddala wszystkie smutki. Jest wspaniałym, naturalnym lekiem na skołatane nerwy. Uspokaja i odpręża. Regeneruje układ nerwowy. Wykazuje też słabe działanie nasenne. Jest dobrym środkiem na bóle i zawroty głowy, migreny oraz szumy uszne. W połączeniu z lipą obniża ciśnienie krwi.
Melisa pobudza apetyt i poprawia trawienie. Zmniejsza wzdęcia i gazy, a także rozkurcza mięśnie gładkie jelit. Pomaga na nudności i wymioty oraz na kolkę. Działa wzmacniająco na układ pokarmowy.
Zioło to ma właściwości przeciwskurczowe i rozkurczowe. Dzięki temu łagodzi dolegliwości związane z menstruacją i wpływa regulująco na zaburzenia miesiączkowania.
Gorąca herbata z liści melisy powoduje pocenie się, a co za tym idzie – obniża gorączkę. To wspaniała pomoc zwłaszcza dla dzieci w czasie przeziębienia, grypy, kaszlu i kataru.
Dzięki zawartości niektórych aldehydów, kwasów i garbników melisa wykazuje także działanie bakteriobójcze, wirusobójcze i przeciwbólowe. Zewnętrznie – w postaci okładów ze zmiażdżonych liści – może być używana na przykład przy bólach reumatycznych.
Roślina ta znalazła również szerokie zastosowanie w kuchni. Świeże liście doskonale przyprawiają smak sałatek, twarogu, potraw z ryżu i mięsa. Ryby morskie nimi natarte tracą nieprzyjemny zapach.
Melisa jest także surowcem dla przemysłu chemicznego, kosmetycznego i farmaceutycznego – wytwarza się z niej różne substancje odżywczo-pielęgnacyjne. Znajdziemy ją między innymi w ziołowych mieszankach kąpielowych czy w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji przetłuszczającej się cery i włosów.