Nie zapominaj o pamięci

Pamięć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrację (kodowanie), przechowywanie oraz odtwarzanie informacji. Istnieje wiele rodzajów pamięci. Pełnią one różnorodne zadania. Nie wszystkie są do końca poznane. Pamięć to przecież jedna z najbardziej fascynujących funkcji naszego mózgu.

Część docierających do nas informacji mózg włącza w sieć wspomnień, a część odrzuca. Niektóre wspomnienia nie trwają nawet minuty, a inne zachowujemy na całe życie. Pewne informacje ze szkoły przyswajamy sobie łatwo i naturalnie, a pozostałe wymagają od nas bardzo ciężkiej pracy. Nie wszystko także zapominamy tak samo, na przykład szczegóły dotyczące pierwszej randki możemy sobie łatwo przypomnieć nawet po wielu latach.

Niektóre informacje nie zostaną wydobyte z pamięci, jeśli nie wystąpią określone czynniki działające jak wyzwalacze, zewnętrzne lub wewnętrzne. Jak to się wszystko dzieje? To bardzo skomplikowane procesy, które nie do końca są zbadane. Ale najprościej mówiąc, istnieją trzy różne systemy pamięci:

• magazyn informacji sensorycznej – przechowuje informacje sensoryczne tylko tyle czasu, by mogły być natychmiast wykorzystane w procesie percepcji (w postrzeganiu czy ocenianiu) – czyli około pół sekundy. Ma bardzo ograniczoną pojemność. Potem materiał może zostać przekazany do pamięci krótkotrwałej albo zniknąć;
• pamięć krótkotrwała – w tym systemie ograniczone ilości informacji są przechowywane przez krótki czas – tak długo, jak długo trwa koncentracja uwagi związana z powtarzaniem. Jeśli tej koncentracji nie ma, informacja znika po 15–30 sekundach. Pamięć krótkotrwała ma ograniczoną pojemność, ale większą od magazynu informacji sensorycznej. Aby utrzymać informację w pamięci krótkotrwałej, trzeba ją aktywnie powtarzać (na przykład tak, jak musimy powtarzać nowy numer telefonu). Mimo to większość informacji z pamięci krótkotrwałej zostaje wkrótce „utracona”, czyli zapomniana. Jedynie część przechodzi do pamięci długotrwałej;
• pamięć długotrwała – jej cechą charakterystyczną jest pamiętanie znaczenia informacji. Treści, które mają być przechowywane przez dłuższy czas, muszą zostać przekazane do pamięci długotrwałej. Ma ona pojemność praktycznie nieograniczoną. Trzeba też znaleźć odpowiednie sygnały pozwalające na odszukanie potrzebnej informacji i jej wydobycie w odpowiednim momencie.

Największe szanse na przejście z pamięci operacyjnej do długotrwałej mają informacje:

1. znajdujące się w danej chwili w centrum pola uwagi,
2. zupełnie nowe albo nacechowane nowością,
3. podawane w niewielkiej ilości materiału,
4. w danym momencie doniosłe i przydatne, do których przywiązujemy duże znaczenie,
5. stale powtarzane,
6. związane z silnymi emocjami.

Pamięć można też podzielić na pamięć deklaratywną (dotyczącą sposobu, w jaki zapamiętywane są informacje i następuje sprawdzenie, czy są one zgodne z faktami) i pamięć proceduralną (pozwalającą zapamiętać sposoby, w jaki wykonuje się różne czynności).

A rozpatrując to zagadnienie jeszcze bardziej szczegółowo, możemy wyróżnić na przykład pamięć zmysłową (najpotężniejszym wyzwalaczem wspomnień jest zapach), ruchową (najpierw aktywizują się obwody neuronowe odzwierciedlające ruchy niezbędne do opanowania nowej czynności, a następnie udoskonala się całościowe wykonanie), wizualno-przestrzenną i wreszcie językową (wspomnienia mogą być ubarwiane, część może być fałszywa).

Przypominanie to wydobywanie informacji (wspomnień) z pamięci długotrwałej. Rozpoznając, dopasowujemy nową informację do zgromadzonych danych pamięciowych. Dzięki temu orientujemy się, czy jest nam znana, a jeśli jest, to w jakich poprzednich okolicznościach się z nią zetknęliśmy. Odtwarzanie jest natomiast trudniejsze, bo to proces przywołania informacji z pamięci długotrwałej do krótkotrwałej i uzupełniania ich najbardziej prawdopodobnymi danymi. Część wspomnień jest fałszywa.

A jak zapominamy?

Najbardziej popularne są następujące teorie na ten temat:

– zjawisko interferencji – czyli pojawiają się nowe doświadczenia i ważną rolę odgrywa „miejsce w szeregu”,

– nieskuteczne wydobywanie – nie potrafimy wydobyć informacji, nie znamy odpowiednich sygnałów (wyzwalaczy); trochę tak, jak byśmy nie mogli znaleźć samochodu na podziemnym parkingu, bo nie wiemy, w jakiej części został zaparkowany,

– motywowane zapominanie – ukrywamy coś przed świadomością (na przykład w podświadomości) z różnych przyczyn psychologicznych.

Jak można polepszyć pamięć?

Jest naprawdę wiele możliwości:

• przeuczanie się – czyli powtarzanie już znanego materiału wielokrotnie, mimo że już się go pamięta
• okresowe przeglądanie – stopniowo coraz mniej czasu trzeba poświęcać na daną czynność, aby zachować materiał w pamięci
• aktywne powtarzanie z pamięci na głos określonej, nie za dużej porcji materiału
• dzielenie materiału na mniejsze zbiory
• strategie mnemoniczne– czyli wykorzystywanie posiadanej już wiedzy jako punktu oparcia lub kontekstu dla wiedzy nowo nabywanej. Należą tutaj na przykład:
  • akronimy – można ułożyć poszczególne informacje w taki sposób, by ich początkowe litery utworzyły jedno słowo;
  • akrostychy – można wymyślić zdanie lub nawet dłuższy utwór, w którym pierwsze litery wyrazów tworzą słowo lub grupę słów odnoszących się do informacji do zapamiętania; daje to fantastyczne rezultaty – dzięki tej metodzie zdolność do zapamiętania kilku list zawierających 10 niezwiązanych ze sobą słów we właściwej kolejności wzrasta aż 7-krotnie.
  • metoda słów–wieszaków – na przykład popularna wyliczanka służy do tworzenia skojarzeń z listą elementów, które trzeba zapamiętać.
  • wykorzystanie wyobraźni wzrokowej – wyobrażamy sobie kojarzone ze sobą słowa jako biorące udział w jakiejś żywej scenie
  • znana już od starożytności technika „rzymski pokój”, po raz pierwszy opisana przez Cycerona. Polega na wyobrażeniu sobie swojego własnego pokoju, a następnie na skojarzeniu obrazów reprezentujących zapamiętywane informacje z przedmiotami znajdującymi się w pomieszczeniu.

Wiek osłabia pamięć, wpływając na wspomnienia niedawne, a także na te z dalekiej przeszłości. Osoby starsze tracą także część pamięci operacyjnej (maleje jej ilość) umożliwiającej krótkotrwałe przechowywanie informacji. Z wiekiem zmniejsza się też stopniowo liczba komórek nerwowych, szybkość percepcji oraz zdolność do szybkiego rozpoznawania bodźca. Dlatego osoby starsze powinny pracować przede wszystkim nad większą uważnością, podtrzymywaniem lub poprawianiem sprawności pamięci operacyjnej oraz nad poprawą szybkości i sprawności przerzucania uwagi pomiędzy różnymi zadaniami.

Aby pobudzić mózg do tworzenia nowych połączeń między neuronami i chronić te, które już mamy, warto podejmować takie aktywności, jak:

• nauka nowego języka obcego,
• nabywanie nowych umiejętności, robienie czegoś nowego,
• słuchanie muzyki klasycznej,
• rozwiązywanie łamigłówek i krzyżówek,
• czytanie klasyki literatury,
• stosowanie zdrowej diety (mózg pobiera ponad 20 proc. energii z tego, co jemy),
• jogging lub jazda na rowerze, które poprawiają kondycję układu krążenia. Mogą nawet obniżyć ryzyko demencji. Dowiedziono naukowo, że osoby aktywne fizycznie mają lepiej rozwiniętą i sprawniejszą strukturę mózgu.

Mogą też być pomocne „mobilizujące” suplementy diety zawierające wyciąg z miłorzębu japońskiego, kofeinę, guaranę czy damianę.

Joanna Kołodziejczak