Pęcherz moczowy to narząd, którego głównym zadaniem jest magazynowanie i wydalanie na zewnątrz moczu wytworzonego przez nerki. Znajduje się on w dolnej części jamy brzusznej, za spojeniem łonowym i dzięki takiemu umiejscowieniu jest chroniony przed urazami przez otaczające go naokoło kości miednicy. Wypełniony pęcherz ma kształt kulisty, a po opróżnieniu – podobny do lejka skierowanego węższym końcem do dołu. Pojemność pęcherza wynosi 0,4–0,6 litra.
Jest on zbudowany głównie z mięśni gładkich, oraz tkanki łącznej i naczyń krwionośnych i dzieli się na: szczyt, trzon, dno i szyję. Ściana pęcherza moczowego składa się z 3 warstw:
- warstwa zewnętrzna – błona surowicza,
- warstwa środkowa – tkanka mięśniowa,
- warstwa wewnętrzna – błona śluzowa.
Trzon pęcherza tworzy mięsień wypieracz, zbudowany ze splotu włókien mięśni gładkich ułożonych w różnych kierunkach i tworzących sieć, która umożliwia zmniejszanie się pęcherza we wszystkich kierunkach w czasie skurczu.
Z dolnej części pęcherza wychodzi cewka moczowa, która wyprowadza mocz na zewnątrz organizmu.
U mężczyzn cewka moczowa po wyjściu z pęcherza przechodzi przez środek gruczołu krokowego – prostaty. Taki jej przebieg anatomiczny powoduje często spotykane w starszym wieku trudności z oddawaniem moczu – dzieje się tak wtedy gdy powiększona prostata zaczyna zaciskać światło cewki, co prowadzi najpierw do zmniejszenia strumienia moczu, a w przypadkach znacznego przerostu prostaty nawet do jego zatrzymania.
Prawidłowe utrzymanie moczu w pęcherzu zapewnia mięsień, zwany zwieraczem cewki moczowej. Zwieracz jest przystosowany do utrzymywania napięcia przez długi okres i odgrywa rolę w aktywnym utrzymywaniu zamknięcia cewki moczowej w trakcie gromadzenia moczu, zwłaszcza w sytuacji, gdy dochodzi do nagłego wzrostu ciśnienia śródbrzusznego (np. w trakcie kaszlu, kichnięcia itp.). W wyniku świadomie wywołanego skurczu zwieracz zewnętrzny może zatrzymać strumień moczu podczas wydalania.
Gromadzenie i wydalanie moczu to czynność cykliczna. Pęcherz moczowy w fazie gromadzenia moczu spełnia rolę zbiornika, a zwieracz cewki moczowej zapewnia utrzymanie moczu. Z kolei w fazie wydalania zadaniem pęcherza jest aktywne opróżnienie zawartości, na zewnątrz. Prawidłowa czynność pęcherza i cewki moczowej zależy od układu nerwowego regulującego pracę dolnych dróg moczowych. Ośrodki kontrolujące funkcję pęcherza i cewki znajdują się na wielu poziomach układu nerwowego, począwszy od kory mózgowej, poprzez rdzeń kręgowy, aż do zwojów obwodowych.
Podczas gromadzenia moczu mięśniowa ściana pęcherza moczowego adaptuje się do stopniowo zwiększającej się ilości moczu. Podatność ściany pęcherza i ma podstawowe znaczenie dla prawidłowej czynności pęcherza moczowego. Po wypełnieniu pęcherza do około 1/3 jego fizjologicznej pojemności rozpoczyna się przekazywanie pojedynczych impulsów z receptorów znajdujących się w ścianie pęcherza. Impulsy docierają do kory mózgowej i jest to pierwsza informacja o wypełnianiu się pęcherza. W trakcie dalszego wypełniania się pęcherza bodźce stają się stopniowo coraz silniejsze, aż do pojawienia się czucia silnego, naglącego parcia na pęcherz w chwili osiągnięcia fizjologicznej pojemności.
Sygnały informują ośrodkowy układ nerwowy o potrzebie oddania moczu. W tym samym czasie odruchowo zwiększa się napięcie mięśni zwieraczy cewki moczowej. Dzięki temu ciśnienie zamknięcia cewki moczowej podczas całej fazy gromadzenia zapobiega wyciekowi moczu z pęcherza. Gdy impulsy pochodzące z receptorów się szczególnie intensywne, a okoliczności pozwalają na oddanie moczu, ośrodek korowy mikcji przestaje wysyłać bodźce hamujące do rdzenia kręgowego. Następuje skurcz wypieracza z jednoczesnym odruchowym zwiotczeniem mięśnia zwieracza cewki moczowej i następuje wydalenie moczu. Po zakończeniu wydalania moczu zwieracz cewki i mięśnie przepony miednicy kurczą się ponownie, dno pęcherza zmienia swój kształt z lejkowatego na płaski i rozpoczyna się następna faza gromadzenia moczu w pęcherzu.
Lek. med. Jacek Kaziński