Zaćma i jaskra – leczenie operacyjne

Zaćma (cataracta) jest taką zmianą patologiczną soczewki, która polega na częściowym lub całkowitym jej zmętnieniu, to znaczy, że traci ona swoją najistotniejszą cechę optyczną, jaką jest przejrzystość. Najczęściej daje się we znaki osobom w wieku emerytalnym, stąd określa się ją zaćmą starczą (cataracta senilis). Choroba ma też szereg innych form, tak więc rozróżniamy np. zaćmę wrodzoną o różnej etiologii, zaćmę spowodowaną niektórymi lekami, zaćmę metaboliczną – w tym najczęściej obserwowaną w cukrzycy, zaćmę pourazową, popromienną i szereg innych. Jest dolegliwością bezbolesną. Zmętnienie soczewek i w rezultacie pogarszające się widzenie prowadzi do ślepoty. Na szczęście ta ślepota jest odwracalna po operacji usunięcia zaćmy.

– Panie Profesorze, medycyna rozróżnia zaćmę wrodzoną i nabytą. Czym się różnią?

– Zaćma wrodzona jest zaćmieniem soczewki występującym w momencie urodzenia. Najczęstszą jej przyczyną jest uszkodzenie płodu w okresie organogenezy. Prowadzą do niej także zaburzenia przemiany materii, niedożywienie, zatrucia i choroby zakaźne matki w okresie ciąży, takie jak np. różyczka.

Objawy kliniczne zaćmy wrodzonej to przede wszystkim biała źrenica. Występuje ona jednak również w innych stanach patologicznych oka. Bardzo charakterystycznym objawem w tym przypadku jest tzw. odruch Franceschettiego. Polega on na tym, że niemowlę uciska oczy piąstkami lub kciukami obu dłoni i „wodzi” paluszkami przed niewidzącymi oczami. Zaćma wrodzona częściowa może pozostać nierozpoznana po urodzeniu i zostać wykryta dopiero gdy znacznie upośledza widzenie, np. w szkole.

Dokładne przyczyny zaćmy nabytej są nieznane. Morfologicznie, zmiany mogą dotyczyć warstw jądrowych soczewki oka, warstw korowych lub podtorebkowych, jak również i samej torebki. Mogą przy tym dotyczyć tylko jednego oka, chociaż najczęściej obserwowane są zmiany obuoczne.

Zaćma nabyta powstaje w wyniku procesu starzenia się organizmu lub w rezultacie zaburzeń w metabolizmie soczewki, spowodowanych czynnikami wewnętrznymi (choroby) albo czynnikami pochodzącymi ze środowiska (fizyczne, chemiczne).

Zaćma starcza jest najczęstszą formą zaćmy nabytej; może rozpoczynać się już po 40 roku życia, a zwykle ujawnia się około 60 r.ż. Najczęstszym objawem zgłaszanym przez chorych jest spadek ostrości widzenia z daleka i z bliska, niemożliwy do całkowitego skorygowania okularami. Częste jest również zjawisko olśnienia, szczególnie uciążliwe przy prowadzeniu samochodu nocą, a także efekt zdwojenia konturów obrazu.

 – Na czym polega leczenie zaćmy?

– Zaćmę wrodzoną leczy się operacyjnie. Zabieg polega na usunięciu soczewki, przy czym w przypadku gdy wiadomo, że np. wirus jest w środku soczewki – usuwa się soczewkę wewnątrztorebkowo, by nie dopuścić do ewentualnego zainfekowania pozostałych tkanek oka. Zaćmę nabytą i spowodowaną przez nią ślepotę również leczy się operacyjnie. Zabieg wykonywany jest w warunkach ambulatoryjnych i trwa zaledwie kilkanaście minut. Stało się to możliwe dzięki połączeniu nowoczesnej techniki rozbijania zmętniałej soczewki za pomocą ultradźwięków. Takie zabiegi zwane są fakoemulsyfikacją zaćmy. Wykonujemy je w znieczuleniu powierzchownym, dokonując cięcia schodkowego o szerokości (długości) od 2 do 3 mm w rogówce; lub podobnej szerokości nieco dłuższego cięcia tunelowego w twardówce (biała część oka tuż powyżej miejsca połączenia rogówki z twardówką). Następnie z pomocą sondy zaćma zostaje rozbita na mikroskopijne kawałeczki przy użyciu ultradźwięków wysokiej energii i delikatnie wyssana z oka.

– Co zastępuje usuniętą soczewkę?

– Aby zastąpić usuniętą soczewkę, wszczepia się do gałki ocznej sztuczną soczewkę wewnątrzgałkową (IOC). Dzięki zastosowaniu cięcia schodkowego rana operacyjna zamyka się szczelnie pod wpływem ciśnienia wewnątrzgałkowego operowanego oka.

– Czy istnieją jeszcze inne, mniej inwazyjne metody usuwania zaćmy?

– Światową nowością w tej dziedzinie jest emulsyfikacja płynowa. Metoda polega na tym, że przy pomocy specjalnego urządzenia strumień płynu pod określonym ciśnieniem rozbija zmętniałą soczewkę pacjenta. Zasadniczą różnicą pomiędzy metodami dotychczas stosowanymi a metodą emulsyfikacji płynowej „AquaLace” jest całkowite wyeliminowanie energii ultradźwiękowej w trakcie trwania zabiegu.

Ta „nowość” ma jednakże swoje ograniczenia. Metodę można stosować jedynie w przypadkach zaćm stosunkowo „miękkich”, a nie zaćm posiadających tzw. twarde jądro – bardziej „dojrzałych”. Koszt aparatury do AquaLace przekracza 2–3-krotnie koszt tradycyjnego aparatu ultradźwiękowego.

– Jakie są efekty operacji?

– Większość pacjentów po operacji odczuwa prawie natychmiastową poprawę ostrości widzenia, chociaż należy pamięć o tym, że każde oko goi się inaczej. Zasadniczo pacjenci odzyskują dobrą ostrość wzroku w ciągu jednego do dwóch dni. Najczęściej mogą też powrócić do swoich obowiązków w ciągu kilku tygodni.

– Czy raz usunięta zaćma powraca?

– Nie. Nie powraca, a trwałym rezultatem operacji jest poprawa wzroku do końca życia. Czasami, na szczęście rzadko, może pojawić się proces zmętnienia pozostałej po zaćmie torebki soczewki. Mówi się wówczas o zaćmie wtórnej. Po zastosowaniu w warunkach najczęściej gabinetu okulistycznego energii Lasera YAG udaje się wyeliminować i uzyskać użyteczną ostrość wzroku.

– Czy i jak często zalecane są wizyty kontrolne?

– Pierwszą wizytę kontrolną wykonuje się dzień po zabiegu. Zdejmuje się wówczas opatrunek i dokładnie bada oczy. Kolejną wizytę planuje się 7–14 dni po zabiegu i potem kolejną po miesiącu. Wizyty kontrolne obejmują ogólne badanie okulistyczne oraz badanie ostrości wzroku. Wszystkie badania kontrolne poza pierwszym może wykonywać każdy okulista w miejscu zamieszkania pacjenta, niekoniecznie chirurg.

– Panie Profesorze, powiedzmy jeszcze o leczeniu równie częstej choroby oczu – jaskry.

– Jaskra jest to choroba spowodowana zaburzeniami perfuzji siatkówki oka i nerwu wzrokowego, często – lecz niekoniecznie – powiązana z podwyższonym ciśnieniem w gałce ocznej. Chorobę powoduje uszkodzenie komórek zwojowych siatkówki oka i włókien nerwu wzrokowego. Prowadzi do stopniowego zwężania pola widzenia, a w swojej końcowej fazie do całkowitej utraty wzroku.

– Jakie są jej objawy?

– Przebieg choroby jest początkowo najczęściej bezobjawowy i bezbolesny. U części osób z jaskrą mogą występować okresowe napadowe bóle oczu, głowy oraz wymioty, niektórzy widzą tęczowe koła.

Aż u 70% chorych nie występują żadne dolegliwości, a powodem zgłaszania się do lekarza jest dopiero częściowa utrata wzroku – pomimo że kontrolne badania ciśnienia wewnątrzgałkowego wykazują wartości uważane za prawidłowe Jest to tzw. jaskra normalnego ciśnienia.

Na jaskrę choruje obecnie 67 mln. ludzi na całym świecie, w tym ok. 700 tys. w Polsce. Leczy się zaledwie 0,16 proc. chorych. Skuteczna pomoc możliwa jest tylko w początkowym okresie choroby, gdy nie istnieją zaawansowane zmiany patologiczne w oku. Szczególne znaczenie ma zatem szybkie jej rozpoznanie. Jest ono możliwe dzięki rutynowym, bezbolesnym badaniom okulistycznym, takim jak m.in. badania dna oka, ciśnienia wewnątrz gałki ocznej, pola widzenia. Osoby, które przekroczyły 40 rok życia oraz te, których krewni chorowali na jaskrę, powinny wykonać badania w kierunku jaskry raz w roku.

– Jak się leczy jaskrę?

– Powiedzmy jeszcze raz, że jeżeli jaskra została wcześnie rozpoznana, daje duże szanse na zatrzymanie postępu choroby i uratowanie wzroku. Należy jednak pamiętać, że nie jest to choroba wyleczalna. Upośledzenie widzenia, jeśli już nastąpiło, nie może być cofnięte. W zależności od zaawansowania stosuje się różne środki farmakologiczne (krople do oczu i tabletki) obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe. W przypadkach, kiedy leczenie kroplami i tabletkami nie daje wyników lub powoduje skutki uboczne, z powodzeniem stosuje się leczenie laserem. Niekiedy konieczny musi być regularny wyspecjalizowany zabieg chirurgiczny. Jest najczęściej przeprowadzany ambulatoryjnie, w znieczuleniu miejscowym, bez konieczności pobytu w szpitalu.

– Jakimi metodami operujemy jaskrę?

– Mimo coraz to nowych metod operacyjnego i laserowego leczenia jaskry zabieg zwany trabekulektomią uznawany jest za „złoty środek”. Polega na wytworzeniu nowej drogi odpływu cieczy wodnistej z oka, a co za tym idzie na obniżeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Stanowi to cel każdej operacji przeciw jaskrze.

– Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Danuta Matukiewicz