Zazwyczaj zaczyna się banalnie, od kataru. Potem dochodzi silny ból głowy, utrudniający nawet schylanie się. Zapalenie zatok jest najczęstszym powikłaniem infekcji górnych dróg oddechowych, czyli przeziębienia.
Przyczyną zapaleń zatok są z reguły wirusy. W połowie przypadków są to tzw. rynowirusy. Pozostałe zakażenia wywoływane są przez koronawirusy, wirusy paragrypy i grypy A i B.

 

Zatoki nosowe składają się z ośmiu jam powietrznych rozmieszczonych w kościach okolicy nosa, policzków i oczu. Wyściela je błona śluzowa z gruczołami śluzowymi, które utrzymują wilgotność w przewodach nosowych. Kiedy rozwija się zapalenie zatok (zwykle wskutek zakażenia lub reakcji uczuleniowej), przewody te zmieniają się chorobowo i stają się silnie obrzęknięte.

Chorzy uskarżają się na niedrożność nosa i towarzyszący jej ból głowy. Rodzaj bólu głowy bywa różny, zależnie od zajętej zatoki.

Zapalenie zatok szczękowych, położonych poniżej oczu i po obu stronach nosa, powoduje ból twarzy, zębów i okolicy czołowej. Blokada zatok czołowych, znajdujących się w rejonie czoła, też wywołuje bóle w tej okolicy. Natomiast dla zapalenia zatok sitowych, usytuowanych bocznie od oczu i tuż nad nosem, charakterystyczne są tzw. rozsadzające bóle głowy oraz bóle za gałkami ocznymi.

 

 

Stan ostry, podostry i przewlekły...

Zapalenie zatok jest to stan zapalny błony śluzowej jednej lub kilku zatok. Zależnie od czasu trwania wyróżnia się ostre zapalenie zatok (trwające do 4 tygodni), podostre (4–12 tygodni) oraz przewlekłe (choroba utrzymuje się powyżej 12 tygodni).

Zapalenie zatok zazwyczaj objawia się zatkaniem i wodnistośluzowym lub ropnym wyciekiem z nosa, upośledzeniem węchu, ściekaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Towarzyszą temu takie objawy, jak obrzęk powiek, drapanie w gardle, ból głowy i mięśni, ból twarzy lub szczęki oraz gorączka i osłabienie.

Ból lub uczucie pełności w zatokach mogą zwiększać się przy ruchach głowy lub podczas ucisku chorej zatoki.

Zapalenie ostre bywa najczęściej skutkiem zapalenia górnych dróg oddechowych, przewlekłe zaś ma zazwyczaj charakter alergiczny. Przyczyną około 25 proc. przewlekłych zapaleń zatok szczękowych są ropnie zęba i inne zakażenia. Ostre zapalenie zatok mogą wywołać drobnoustroje: paciorkowce, gronkowce, bakterie Haemophilus influenzae oraz niektóre wirusy.

Wirusowe zapalenie zatok zazwyczaj ma przebieg łagodny (stan podgorączkowy, wydzielina ma charakter śluzowy). Chory może dodatkowo odczuwać bóle mięśni, gardła, brzucha. Po 48 godzinach trwania choroby zazwyczaj dochodzi do samoistnej poprawy, a ponad 75 proc. zainfekowanych zdrowieje po 7–10 dniach.

Reklama

 

Badania diagnostyczne

Rozpoznanie opiera się zwykle na podanym przez chorego opisie objawów i badaniu fizycznym okolicy zatok. Czasami konieczne jest badanie rentgenowskie czy laryngologiczne, tzw. wziernikowanie jamy nosowej za pomocą rynoskopu. W zapaleniu zatok widoczne jest zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej nosa oraz ropna wydzielina. Niektóre gabinety specjalistyczne dysponują także endoskopią nosa i zatok: metoda ta jest szczególnie pomocna zwłaszcza w przypadkach, w których konieczny jest zabieg operacyjny.

Podobnie jak w innych typach zakażeń również w zapaleniach zatok obserwuje się nieprawidłowe wyniki badań dodatkowych: wzrost OB i liczby leukocytów.

Uważa się, iż rutynowe wykonywanie badań radiologicznych czy posiewów wydzieliny w ostrym, niepowikłanym zapaleniu zatok jest kosztowne i bezpodstawne. W przypadku przewlekłego zapalenia zatok lub podejrzenia powikłań badaniem z wyboru jest nie rentgen, lecz tomografia komputerowa zatok, dzięki której można o wiele dokładniej odczytać budowę anatomiczną i patologię zatok. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku zabiegu operacyjnego planowanego w celu „oczyszczenia” zatok czy korekty sprzyjających zapaleniom zatok nieprawidłowości anatomicznych.

 

Leczenie

Zakażenie zwalcza się antybiotykami przyjmowanymi przez 10–12 dni. Ważne jest, aby leczenia nie przerwać, nawet jeżeli objawy zapalenia ustąpią wcześniej, ponieważ grozi to nawrotem choroby.

Pomimo iż zapalenie zatok występuje dość często, nadal bywa niewłaściwie leczone. Stwierdzono, iż jedynie 0,5–2 proc. zakażeń wirusowych przechodzi w bakteryjne zapalenie zatok. Jak wiadomo, infekcje wirusowe w przeciwieństwie do bakteryjnych nie reagują na antybiotyki, a większość chorych oczekuje od lekarza właśnie przepisania tych leków. Około 75 proc. chorych otrzymuje niepotrzebnie antybiotyk, co jest postępowaniem nie tylko kosztownym, ale niekiedy pociąga za sobą niepożądane konsekwencje, jak np. zakażenia grzybicze, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i nadwrażliwość na antybiotyk.

W przewlekłym zapaleniu zatok często podaje się ampicylinę lub tetracyklinę; całkowite zlikwidowanie zakażenia wymaga 4–6 tygodni leczenia. Zalecanych nieraz leków do nosa w rozpylaczu, kurczących obrzękniętą błonę śluzową i łagodzących nieżyt nosa, nie powinno się stosować dłużej niż tydzień. W ciężkich przypadkach lub kiedy przyczynę choroby stanowi deformacja przewodów nosowych, konieczne bywa leczenie chirurgiczne w celu skorygowania wady, drenażu zatok i usunięcia zakażonego materiału.

 

Samoleczenie

Czasami pomagają powszechnie dostępne leki obkurczające śluzówkę, ale nie powinno się ich stosować dłużej niż tydzień. Niewskazane są też leki na przeziębienie lub środki antyalergiczne, zawierające substancje przeciwhistaminowe, ponieważ wysuszają błonę śluzową zatok i utrudniają ich drenaż.

Zaleca się picie dużych ilości płynów, zwłaszcza gorących napojów, pomaga to bowiem w rozrzedzaniu śluzu. W niedrożności pomagają również ostre potrawy z dodatkiem chili lub chrzanu. Pomocne są także inhalacje (np. z rumiankiem lub olejkiem eukaliptusowym) czy też zakrapianie nosa roztworem soli fizjologicznej.

Zielarze natomiast przepisują kapsułki zawierające jeżówkę (Echinacea), napary z dziewanny, kozieradki, czerwonej koniczyny i owoców dzikiej róży, mieszanki anyżu z szantą. Nie należy też zapomnieć o spożywaniu czosnku, który ciągle uważany jest za naturalny antybiotyk.

 

Victoria Szymańska